ماجرای خوابیدن ناصرالدین شاه روی تختواب ناپلئون چه بود؟

پاریس گردی با ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه از سفرش به پاریس می‌گوید … به عمارت ایران رفتم. بسیار بسیار خوب ساخته‌اند. عمارت مصری و تونسی و چینی و ژاپنی نزدیک عمارت ایران است. حقیقتا از همه بهتر بود. استاد حسینعلی معمار ، خویش حاج ابوالحسن ساخته است. خودش هم حاضر بود. شبیه به برج عشرت آباد است.

ناصرالدین‌شاه قاجار سه بار در طول سلطنت خود اقدام به سفر به کشورهای اروپایی کرد، اولین سفر در سال ۱۲۹۰ هجری قمری (۱۸۷۳ میلادی)، دومین سفر در سال ۱۲۹۵ هجری قمری (۱۸۷۸ میلادی) و سومین سفر از ۱۳۰۶ تا ۱۳۰۷ هجری قمری (۱۸۸۹ میلادی) بوده است. نخستین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در تاریخ ۱۹ آوریل ۱۸۷۳ آغاز شد. ناصرالدین شاه در آن زمان چهل و سه سال داشت و بیست و پنج سال از حکومتش بر ایران می‌گذشت. این سفر به توصیه صدراعظم، میرزا حسین‌خان سپهسالار ترتیب داده شده بود.

او در سفرش به فرانسه و پاریس از اماکن گوناگونی دیدن کرد. در کتاب «پاریس از دور نمایان شد» نوشته علی اکبر شیروانی شرحی از خاطرات او از این سفر آمده است:

سفر به پاریس

یک ساعت به غروب مانده به حوالی پاریس رسیدیم. از پل رودخانه سن که در خارج شهر واقع است گذشته، داخل شهر پاریس شدیم. از خطر راه آهن که از کنار قلعه‌ای در داخل شهر به دور شهر می‌گردد رفته، به محلی رسیدیم موسوم به پاسی. خیابانی بود که فرش کرده و زینت زیادی داده بودند. مسافتی را پیاده رفتیم، سوار شده به راه افتادیم.

از پارک بولوین عبور شد که خارج قلعه است. دوباره داخل شهر شده، از خیابان وسیعی که موسوم است به لاگراند ارمه عبور کرده، به آرک دوتریومف رسیدیم که از بناهای بزرگ ناپلئون اول است، از سنگ ساخته‌اند. صورت جنگ‌های ناپلئون را در داخل و خارج اطراف آن حجاری کرده‌اند. بسیار بنای عالی ست اما در این جنگ آخر با پروس‌ها از گلوله توپ زیاد، خرابی در آن بهم رسیده است و میان آن را هم فرش کرده، صندلی‌ها چیده، خیلی زینت داده بودند. از کالسکه پیاده شده، آنجا قدری نشستیم، بعد برخاسته سوار کالسکه شده داخل خیابان شانزه لیزه شدیم. بسیار با صفا و وسیع است.

از پل رودخانه سن گذشته، داخل عمارتی که جهت ما معین کرده بودند شدیم بعد رفتیم بالا. اتاق‌ها و تالارهای وسیع بسیار خوب دارد. تخت خوابی که به جهت ما زده بودند تختخواب ناپلئون اول است در زمانی که با ماری لوئیز، دختر پادشاه اتریش عروسی کرده بود.

ناصرالدبن شاه قاجار

توجه داشته باشید نشان شاهنشاهی ایران در گوشه سمت چپ بالای این پرترهٔ ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده توسط (Louis Guédy 1847-1926) در اوت ۱۸۸۹٫ این پرتره بر اساس عکس پرتره برجسته از پادشاه ساخته شده توسط نادار در پاریس ۱۶ سال پیش – زمانی که وى از اولین سفر خود به اروپا به فرانسه سفر کرد. هنرمند تمام تزئینات سینه شاه را با علامت‌های بالاترین درجه فرمان فرانسوی لژیون افتخار جای داده است که سال‌ها پیش به شاه داده شده است (در سال ۱۸۵۵ -؟) عکس پرتره نقاشی توسط حراج کریستی است.

مقبره ناپلئون

روزی رفتیم به انولید که مقبره ناپلئون اول و سایر سرداران و برادران ناپلئون و سرداران قدیم ایام لوئی چهاردهم و غیره در آنجا ست. رفتیم توی کلیسا. محراب بسیار خوبی از سنگ و مطلاکاری دارد. لوئی فیلیپ، پادشاه سابق فرانسه ساخته است. بسیار بنای عالی است. آن طرف محراب توی گنبد مقبره ناپلئون اول است که جسد او را از جزیره سنت هلن، لوئی فیلیپ آورده اینجا دفن کرده است. سنگ روی قبر را که رنگ ماشی دارد از جزیره کرس آورده اند. بالای آن که سنگ بسیار خوب سیبری است و رنگ مایل به سرخی دارد امپراتور نیکلای روس فرستاده است.

بنای این کلیسای انولید، کلیه از لوئی چهاردهم است. محراب و بعضی چیزهای دیگر را لوئی فیلیپ ساخته، توی گنبد را هم او گود کرده است که سنای مقبره را آنجا گذاشته‌اند . دورش از بالا راهرو دارد که مردم آمده تماشا می‌کنند.

ناصرالدین شاه در سفر اول به پاریس

عمارت انولید بسیار عالی است. گنبدش را هم ناپلئون مطلا کرده است. آن طرف مقبره جایی بود در پشت آیینه. کلاه ناپلئون اول که در جنگ‌ها بر سر می‌گذاشته، آنجا بود. کلاه را برداشته بسیار نگاه کردم، کلاه پادشاه و سردار بزرگی را به دست گرفته بودم. از کلاه معلوم بود که ناپلئون همیشه این کلاه بر سرش بوده است. کلاه ساده بود.

عمارت لوور

رفتیم به عمارت لوور. جمیع حکما و دانشمندان پاریس آنجا بودند. مجسمه‌های مرمر قدیم و جدید آنجا بود. یک مجسمه بزرگی بود از مرمر بسیار عظیم الجثه و قوی هیکل، تکیه به کوه داده، نشسته، پاهایش دراز و ظرفی در دستش بود که آب از آن می‌ریخت. این آب، آب همان رودخانه تیبر است که در شهر رم پایتخت ایتالیاست و مجسمه‌های مرمر ونوس که رب النوع حسن است.

یکی را بسیار خوب حجاری کرده‌اند اما هر دو دستش از بازو شکسته بود. صورت‌های دیگر هم بسیار بود که در جاهای دیگر مثل این‌ها کم دیده شد. بسیار عمارت عالی است و از حیثیت حجاری و پرده‌های نقاشی و غیره نظیر ندارد. تالار طولانی بود بسیار خوش وضع که اسمش گالری آپولون می‌گویند. یعنی دالان رب النوع حسن و شعر و آواز.

اسباب زیادی از ظروف یشم مرصع و بلورهای معدنی و غیره از مصنوعات زرگرهای قدیم از طلا و نقره و بعضی اسباب طلا و غیره که از زیر خاک درآورده‌اند و از بدایع و نفایس دنیا همه را در جعبه‌ها و پشت آیینه‌ها گذاشته‌اند. خلاصه اتاق‌هایی که پرده‌های اشکال بود همه را دیدم. کار نقاشان معروف است و پای هر پرده باید شخصی یک روز تمام بنشیند تا نکات نقاشی آن را بفهمد. با این تعجیل که من داشتم البته درک نکات نقاشی ممکن نمی‌شد. از کارهای رافائل، نقاش معروف هم بود اما من پرده‌های کار آلبانی را بر سایرین ترجیح می‌دادم. بسیار با سلیقه نقاشی بوده است.

گرند هتل

مهمانخانه‌های متعدد بسیار خوب در پاریس است. گرند هتل که از همه بزرگ‌تر و بهتر و مثل عمارات خوب سلاطین است. از اسباب زینت هر چه شخص بخواهد در این مهمانخانه موجود و از ماکولات و مشروبات همه چیز حاضر است.

بازدید ناصرالدین شاه از نمایشگاه پاریس -۱۹ اکتبر۱۸۸۹

گرند هتل بسیار عمارت بزرگ عالی است، البته دو هزار اتاق و غیره دارد و همیشه البته هزار بلکه سه هزار نفر مهمان در اینجا غذا می‌خورد و می‌خوابد و به طوری است که هیچ معلوم نیست کس دیگری هم اینجا منزل دارد. صاحب اینجا گویا یک نفر است. چقدرها عمله‌جات و محرر و دفتردار و نوکر دارد و همه اتاق‌ها با اسباب و مبل است. درها همه یکپارچه آینه یعنی بلور جیوه است. چلچراغ‌های عالی و بسیار نزدیک است به گرند اپرا یعنی تماشاخانه بزرگ که ناپلئون سوم بنا کرده و پنج کرور تومان خرج آن شد. تازه سه سال است که به اتمام رسیده و هفته‌ای سه شب تماشا می‌دهند و ساز می‌زنند اما مکان و صندلی‌های آن بسیار گران است.

عمارت ایران

به عمارت ایران رفتم. بسیار بسیار خوب ساخته‌اند. عمارت مصری و تونسی و چینی و ژاپنی نزدیک عمارت ایران است. حقیقتا از همه بهتر بود. استاد حسینعلی معمار، خویش حاج ابوالحسن ساخته است. خودش هم حاضر بود. شبیه به برج عشرت آباد است.

کاخ عشرت آباد

یک حوضخانه کاشی کاری که حوض مرمر دارد آب میجهد در زیر دارد بعد پله خورده بالا می‌رود به اتاق آیینه کاری مقرنس. بسیار بسیار خوب ساخته‌اند. پنجره‌ها و درها همه از ایران ساخته، آورده‌اند. مردم خیلی به تماشای اینجا می‌آیند.

ملاقات ناصرالدین شاه با لوئی پاستور

همچنین در روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه قاجار در سفر سوم فرنگستان (کتاب دوم) به کوشش دکتر محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۱، ص ۱۹۱ آمده است:

ناصرالدین شاه در بخشی خاطرات روز چهار شنبه ۲ ذیحجه ۱۳۰۶ ق خود در سفر سوم فرنگستان، هنگامی که در پاریس اقامت داشته راجع به ملاقات با لوئی پاستور چنین می نویسد: … امشب پاستور معروف را که برای آدمِ سگِ هار گاز گرفته، معالجه و علاج پیدا کرده است، دیدم، شرح احوال او را در روزنامجات خوانده بودم، حالا هم او را دیدم و با او خیلی صحبت کردم، می‌گفت معالجه این کار را خیلی خوب پیدا کرده‌ام، امّا باید آدمِ سگِ هار گرفته را زود بیاورند که معالجه شود، اگر طول بکشد و دیر بیاورند، خیلی معالجه‌اش مشکل است، مثلا اگر تهران یکی را سگ هار بگیرد بیاورند اینجا، خیلی معالجه‌اش مشکل است، بخصوص اگر دندان سگ هار به عصب گرفته و به خون رسیده باشد، که او را باید حتما بعد از دو روز سه روز بیاورند که معالجه شود و الا مشکل است. مقصود این است که باید زود شروع به معالجه شود و طول نکشد.

نگاره‌ای از لوئی پاستور دانشمند بزرگ فرانسوی قرن ۱۹

حالا پاستور در اینجا مدرسه دارد و درس می‌گوید و مردم مشغول تحصیل این کار هستند. حقیقت این پاستور خیلی خدمت به انسانیت کرده است.
مصحح: آنچه از خاطرات ناصرالدین شاه بخصوص در فرنگ مطالعه کرده‌ام، با بیشتر افرادی که برخورد و یا ملاقات می‌کند در هر مقامی که باشند به توصیف طنز گونه چهره و ظاهر آنها می‌پردازد. تنها در مورد ملاقات با لوئی پاستور دیدم که فقط از علم و خدمت او به انسانیت می‌نگارد.