مکاری ها در تهران

در زمان تهران قدیم، کسانی بودند که تعدادی چهارپا پیش خود نگه می‌داشتند و آن‌ را به مردم اجاره می‌دادند؛ که به آنها «مکاری» در واقع در زبان عامیانه به مکاری «خر کرایه بده» می‌گفتند.

واژه «چاروادار» یا «مکاری»، شکل دگرگون شده واژه چهارپادار(چهارپادارنده) است. چاروادار یا مکاری به فردی می‌گفتند که حیوانات بارکشی مثل قاطر و اسب در اختیار داشت و با کرایه دادن آنها برای مسافربری و حمل بار روزگار می‌گذراند. شیوه اجاره مکاری‌ها تهران قدیم به دو صورت بود؛ یک نوع که مسافران را خود مکاری‌ها پیدا می‌کردند و به همراه آنها چاروادار (شاگردان خود) را می‌فرستادند، نوع دیگر آن بود که الاغ را توسط ضامن در اختیار «مال کرایه‌کن» می‌گذاشتند.

از شمرون تا امامزاده

جعفر شهری در کتاب «تاریخ اجتماعی قرن سیزدهم» درباره این‌ فعالیت چنین توضیح داده: «الاغ‌هایی که چاروادار همراهشان بود، به راه‌های دور فرستاده می‌شدند و آن‌هایی که تنها می‌فرستادند، چهارپایانی بودند که برای گردش و تفریح یک روزه اطراف شهر اجاره می‌شد. مکاری‌گری نه تنها شامل الاغ بلکه مشمول هرگونه چهارپا می‌شد. مکاری‌های تهران و اطراف، آن‌هایی بودند که اسب و الاغ‌های جوان و خوش ریخت را به همراه پالان و زین به شمیران، ونک، فرحزاد، امامزاده داوود و ییلاقات اجاره می‌دادند که غالبا با چاروادار روانه‌شان می‌کردند و چهارپایان سرحال و برجسته را به اجاره جوان‌ها و داش مشدی‌های خوب پول‌بده و سرشناس می‌دادند که البته کرایه را از حد معمول زیادتر می‌گرفتند. آدم‌هایی هم مانند پمپ بنزین‌های امروزی در وسط راه‌ها بودند که محض پیاده شدن حیوان را تحویل گرفته، آب و علوفه در اختیارش می‌گذاشتند، تر و تمیزش می‌کردند، یال و دم‌شان را شانه زده و پس از اندکی استراحت چهارپا را در قبال مزدی زیاد تحویل همراهانش می‌دادند.»

کرایه الاغ ۱۰ شاهی

برای کرایه کردن چهارپا از مکاری چند موضوع بسیار مهم بود؛ اول آشنا و مشتری بودن در مکاری، دست به جیب بودن و خست نداشتن، دوستی داشتن با شاگرد مکاری و این که سرانجام در بازگرداندن چهارپا، تحفه و سوغاتی به مناسبت محلی که رفته‌اند برای مکاری بیاورند، مانند سوغاتی ماست از شاه عبدالعظیم (شهرری)، کشک و گردو از شمیران و… .

نرخ کرایه برای اسب‌ها از روزی ۳۰ شاهی تا دوقران و برای الاغ از ۱۰ شاهی تا یک قران بود. در آن ایام اسب و خرسواری مانند ماشین سواری امروزه، جز علایق جوانان محسوب می‌شد که وسیله گشت و گذارشان بود و هم با آن‌ها می‌توانستند خودنمایی کنند. از این رو، بازار مکاری‌ها همیشه پر رونق بود.

مرکز مکاری‌ها یکی در حوالی دروازه شمیران بود که الاغ‌هایشان را برای شمیرانات و دیگری در اول خیابان خراسان بود که چهارپاها را برای گردش و زیارت در بیابان‌های صفائیه و زیارت حضرت عبدالعظیم اجاره می‌کردند.