تاریخ و سرانجام سلسله جانی قربان

درباره ریشه و خاستگاه طایفه جانی قربان نظرات متفاوتی ارائه شده است. برخی این طایفه را یکی از شعب قبیله بزرگ مغولی اویرات می دانند.[۱] برخی نیز اعتقاد دارند که این طایفه از قوم موسوم به هزارچه  نشأت گرفته اند. بنابراین عقیده، جانی قربان از طریق انتخاب سه واحد سپاه صد نفری از بین سپاهیان مغول بدون توجه به تعلقات قبیله ی آنان به وجود آمده اند.[۲]

به هر ترتیب مشخص  است که امرای جانی از نسل امیر نوروز فرزند ارغون آغا حاکم مغولی خراسان در عهد منگو هستند. امیر نوروز جزو اولین گروه از مغولان بود که اسلام آورد و طایفه او روابط حسنه و دوجانبه ای با بزرگان و فقهای خراسان ایجاد کردند. نفوذ و قدرت امیر نوروز به حدی بود که توانست بعد از ترغیب غازان به اسلام وی را بر تخت حکومت ایلخانان بنشاند.

گرچه امیر نوروز بعد از مدتی علیه غازان طغیان کرد و کشته شد ولی طایفه او در خراسان شمالی و غربی به عنوان یکی از بزرگ ترین و بانفوذترین طوایف مغولی باقی ماند. با مرگ ابوسعید و شیوع بحران جانشینی در حکومت ایلخانان امیر ارغون شاه رئیس خاندان جانی قربان گو این که به ظاهر از طغاتیمور اطاعت کرد ولی در عمل، سلسله ای مستقل در خراسان بنیان افکند. متصرفات این سلسله در خراسان بسیار وسیع بود و شهرهای سرخس، ابیورد، نسا، طوس، نیشابور و نواحی آنها را شامل می‌شد.

بیشتر بخوانید: تاریخ آل جزایر

در این زمان شروع تبلیغات سربداران و شیخ حسن جوری در نیشابور بود. ارغون شاه به تحریک فقهای نیشابور شیخ حسن جوری را دستگیر و در قلعه طاق سیستان زندانی کرد. امیر ارغون شاه در مصاف با سربداران در سال ۷۴۱ هجری شکست خورد و نیشابور را رها کرده به طوس عقب نشینی کرد. اما پیروزی سربداران موقتی بود. ارغون شاه با کمک دیگر امرای خراسان و اتحاد با طغاتیمور توانست مجدداً به متصرفات خود دست پیدا کند.

با مرگ امیر ارغون شاه روابط سلسله جانی قربان با سربداران از تیرگی به درآمد. محمد بیگ پسر و جانشین امیر ارغون شاه از اتحاد با تقاطع امور صرف نظر کرد و روابط دوستانه‌ای با سربداران برقرار نمود. محمد بیگ همان شخصی است که شیخ حسن جوری نامه معروف خود را که در واقع حساب حال است، در جواب پیام او نوشته است.[۳]

گرچه بعد از این تاریخ منازعاتی محدود بین سربداران و امرای جانی قربان روی داد، اما اغلب اوقات بین این دو سلسله روابط مسالمت آمیزی برقرار بود. گویا هر دولت موجودیت یکدیگر را پذیرفته بودند.[۴]

تیمور در سال ۷۸۳ هجری بعد از فتح هرات متوجه دولت جانی قربان شد. علی بیگ جانی قربان که بعد از برادرش محمد بیگ در طوس و کلات حکومت می کرد، بیشتر تقاضای تیمور را برای شرکت در جنگ هرات رد کرده بود. تیمور بعد از یک محاصره طولانی علی بیگ را اسیر کرد و به ماوراءالنهر فرستاد و مدتی بعد او را به قتل رسانید. بسیاری از سپاهیان جانی قربانی توسط تیمور به سمرقند و اطراف آن کوچانده شدند. بدین ترتیب حیات سیاسی این سلسله خاتمه یافت.

با این حال تیمور یکی از افراد این دودمان را به نام حاجی بیگ به حکومت طوس گماشت. حاجی بیگ تا سال ۷۹۱ هجری به حکومت خود در طوس ادامه داد.[۵]

[۱] . پیگولوسکایا و دیگران، ص ۴۰۱‌.

[۲] . رویمر، ص ۵۱.

[۳] . مزاوی، ص ۱۰-۹.

[۴] . رویمر،ص ۷۹- ۶۵.

[۵] . همان، ص ۸۵-۸۴.

منبع:

• تاریخ جهان اسلام از قرن هفتم تا دهم هجری ، علیرضا خزائلی، انتشارات دانشگاه پیام نور