ساکنان قفقاز خواستار پیوستن به ایران
عهدنامه گلستان در سال ۱۱۹۲ شمسی و عهدنامه ترکمانچای در سال ۱۲۰۶ شمسی امضاء شدند و بخش‌های وسیعی از خاک ایران را جدا کردند. این قراردادها در نتیجه شکست در جنگ‌های ۲۵ ساله ایران و روس بسته شد و معلوم است که مفاد آن‌ها تحمیلی بود و در واقع تجزیه ایران بود و در ایران کسی قبولش نداشت. با این عهدنامه‌ها حدود ۲۵۰ هزار کیلومترمربع از اراضی شمالی ایران، شامل ۱۷ ولایت قفقازی از جمله گنجه و قره‌باغ و گرجستان و داغستان و ایروان و نخجوان و… از ایران جدا شدند.
جالب اینکه بعدها و پس از جنگ جهانی اول که حکومت تزارها برچیده شد و کشورهای جهان برای کنفرانس صلح پاریس گرد آمدند ساکنان این سرزمین‌های جداشده، پیغام دادند و نامه نوشتند و تلگراف زدند که می‌خواهیم دوباره به ایران بازگردیم و این‌طوری بود: «خیلی بعدها، در پایان جنگ جهانی اول وقتی کنفرانس صلح پاریس برگزار شد [تلگراف‌هایی] از سوی مردم این مناطق به تهران و پاریس فرستاده شد. مردم منطقه در تلگراف‌ها به دولت ایران و کنفرانس صلح پاریس، تقاضا کردند که دو قرارداد گلستان و ترکمانچای لغو بشود و این‌ها به دامن ایران بازگردند. صورت این تلگراف‌ها هم در آرشیو وزارت خارجه ایران و هم در آرشیو وزارت خارجه انگلستان در لندن موجود است».
معلوم است کشورهای پیروز در جنگ جهانی و از همه بیشتر انگلیس مخالفت کردند و کار به جایی نرسید.
روایت کتاب «رقابت روسیه و انگلیس در ایران» نیز از این ماجرا در ایالت نخجوان چنین است: «۱۲ فقره تلگراف از اهالی نخجوان و حکومت‌های محلی و رییس قشون محلی و… به دولت ایران، شاه، سفرای خارجه، رییس جمهور آمریکا، انجمن صلح و غیره مخابره، تقاضای الحاق به ایران کرده همه جا متذکر شدند که اصلاً ایرانی‌نژاد و مسلمان بوده و ۹۲ سال است به‌زور از خاک ایران جدا شده‌اند.
دولت محلی و موقتی نخجوان متشکل از کلبعلی خان رئیس قشون… و چند نفر از متنفذین و کلیه اعضای شورای ملی قطعنامه‌ای امضاء، خود را تابع ایران و ایرانی‌نژاد معرفی و یک هیأت نمایندگی… تعیین و به تبریز اعزام داشتند و اعتبارنامه‌ای امضاء کرده با تعیین اختیارات آنان با یک نامه بسیار شورانگیز و مهیج خطاب به ایرانیان و اظهار تأثر از اینکه ۹۲ سال به حکم زور از شما برادران خود دوریم به‌عنوان نیل به آرزوهای دیرینه تقاضای الحاق به وطن اصلی خود ایران نمودند… دولت انگلیس نتیجه تقاضای اهالی نخجوان را موکول به تصمیم کنفرانس صلح کرد…
از طرف دولت ایران آقای علی هیئت از تبریز به نخجوان، به‌سمت نماینده اعزام شد شخص دیگری نیز… از طرف دولت نماینده رسمی در نخجوان بود؛ ولی در این قضیه انگلیس‌ها باطناً مخالف و مایل نبودند، ایران اراضی از دست رفته خود را باز گیرد».
