زمان ورود تلفن به ایران

ناصرالدین شاه در طول نیم قرن سلطنتش به سبب روحیات و خلق و خویی که داشت همواره دنبال نوگرایی، اختراعات و سبک زندگی فرنگی‌ها بود.

این پادشاه خوش‌گذران همواره در حال گشت‌وگذار و رصد دنیا بود و به‌محض اینکه سر و کله ابزار جدیدی در زندگی روزمره اروپایی‌ها پیدا می‌شد، ناصرالدین شاه به صدم ثانیه مشتری آن بود تا از غافله پیشرفت دنیا عقب نماند.

به همین دلیل تقریبا به فاصله اندکی پس از اختراع وسایل ارتباطی، ایران هم به شکلی جالب وارد جامعه جهانی شد. در این بخش نگاهی داریم به تاریخچه ورود اولین وسیله ارتباط‌جمعی به تهران و با باعث و بانیان آن آشنا می‌شویم.

سفیر ایران بانی ورود تلفن به کشور

۱۱ یا ۱۲ سال از اختراع تلفن توسط «الکساندر گراهام‌بل» و تکمیل آن توسط آقای ادیسون می‌گذشت که به‌واسطه معین‌الملک رشته کابل‌های ارتباطی‌اش سر از ایران در آورد. ناصرالدین شاه در یادداشت‌های شخصی خود در شرح وقایع سال ۱۲۶۴ خورشیدی به تلفن اشاره می‌کند که سوغات سفر معین‌الملک (سفیر ایران در عثمانی) بود و از آن برای برقراری تماس از شمس‌العماره با باغ سپهسالار استفاده می‌شد. این تماس در واقع نخستین تماس تلفنی در ایران هم محسوب می‌شده است.

اما رشته سیم‌های تلفن در سال ۱۲۶۵ نخستین بار در مسیر تهران و شهرری به طول ۷/۸ کیلومتر توسط بوآتال بلژیکی که امتیاز راه‌آهن ری را داشت در پایتخت جا خوش کرد تا به وسیله آن ارتباط تلفنی بین دو ایستگاه ماشین دودی تهران و شهرری برقرار شود.

کمی بعد این رشته سیم‌ها تا کامرانیه در شمیران و عمارت وزارت جنگ در تهران و مقر ییلاقی شاه قاجار در سلطنت‌آباد و عمارت سلطنتی تهران کشیده شدند. هرچند پای تلفن در دوره ناصرالدین شاه به تهران باز شد، اما استفاده همگانی و اعطای نخستین امتیاز تلفن در دوره مظفرالدین شاه انجام شد.

داماد شاه بانی گسترش آن در سراسر ایران

محرم سال ۱۲۸۲خورشیدی امتیاز تلفن ایران به مدت ۶۰ سال به داماد ناصرالدین شاه «دوست‌محمدخان معیرالممالک» واگذار شد تا در طول ۳ سال در تهران و ۱۰ سال در سایر شهر‌های ایران تلفن را با هزینه شخصی راه‌اندازی کند.

معیرالممالک مدیریت شرکتی را که برای ساخت شبکه تلفن راه‌اندازی کرده بود به ارباب کیخسروی زرتشتی که چندین دوره نماینده زرتشتیان مجلس شورای ملی بود، واگذار می‌کند؛ فردی که در واقع بنیانگذار شبکه تلفن در ایران محسوب می‌شود.

‌ارباب کیخسرو سال ۱۳۰۲ در روز‌هایی که رضاخان تازه بر سکوی قدرت نشسته بود، قراردادی سه‌ساله برای ساخت خطوط زیرزمینی تلفن با شرکت‌های زیمنس و هالسکه بست. کمی بعد در آبان ۱۳۰۵ مرکز تلفن اکباتان با ۲۳۰۰ رشته کابل راه‌اندازی شد.

سال ۱۳۰۹ وزارت پست و تلگراف لایحه‌ای برای راه‌اندازی شبکه تلفن در سراسر کشور تصویب کرد و یک سال بعد دولت با قرض و قوله و وام از بانک ملی به مبلغ یک میلیون تومان، سهام شرکت تلفن را خرید و امور مربوط به تلفن زیر نظر وزارت پست و تلگراف رفت.

آموزش استفاده از تلفن

از اتفاقات روز‌های نخست حضور تلفن در میان مردم آشنا نبودن با نحوه کار با آن بود. خیلی‌ها حتی کلمه تلفن را هم به‌درستی نمی‌توانستند تلفظ کنند و به آن تلیفون می‌گفتند.

به همین بهانه شرکت تلفن برای آشنایی مردم با چگونگی کار تلفن خودکار، در روزنامه آگهی آموزشی کار با تلفن را درج کرد و حتی پیش از افتتاح این شبکه، دستگاه مخصوصی نیز برای آموزش مردم در شرکت نصب کرد.