نبرد دانکرک
داستان واقعی نبرد دانکرک که در فیلم حماسی کریستوفر نولان با نام «دانکرک» (Dunkirk) به شکلی دراماتیک به تصویر کشیده شده است چیزی فراتر از یک نبرد بین نیروهای متحدین و متفقین در طول جنگ جهانی دوم بود. ماه می ۱۹۴۰ بود و اعمال رهبران و البته افراد عادی مشخص می کرد که جنگ به کدام سو می رود. در مورد این واقعه اختلافات و ابهامات بسیاری وجود دارد اما تاریخدانان بر سر موضوعات خاص و اصلی توافق دارند.
در حالی که ارتش آلمان به سمت هلند، لوکزامبورگ و بلژیک پیشروی می کرد و قصد تصرف فرانسه را داشت، اوضاع برای سربازان فرانسوی و بریتانیایی بغرنج شده بود. نیروهای متفقین عقب نشینی کردند اما در منطقه ای ساحلی در فرانسه که ساحلی صخره ای و خشن بود این سربازان بین دریا و تیراندازی نیروهای آلمانی گرفتار شدند.
حدود ۱۵.۰۰۰ سرباز در مقابل نیروهای آلمانی مقاومت کردند تا قایق ها به صورت بی وقفه سربازان را از ساحل خارج کرده و به مکان امنی برسانند. این ۱۵.۰۰۰ سرباز موفق شدند با شجاعت خود جان بیش از ۳۰۰.۰۰۰ سرباز متفقین را از کشتاری بیرحمانه نجات دهند. اما داستان به همین جا ختم نمی شود.
۱-نبرد دروغین و شکست خط دفاعی ماژینو لاین
برای درک چیزی که باعث شد نیروهای متفقین در چنین شرایط دردناک و طاقت فرسایی در ساحل دانکرک گرفتار شوند در ابتدا باید به سپتامبر سال ۱۹۳۹ بازگردیم. بر اساس گزارش روزنامه ی تلگراف، در این ماه لهستان به تصرف نیروهای آلمانی درآمد و نیروهای متفقین توانی برای مقابله با آن ها نداشتند. بریتانیا و فرانسه تنها نظاره گر ماجرا بودند و صبر پیشه می کردند و این سکوت مرگبار و ناخوشایند هفت ماه تمام به طول انجامید. این دوره سکوت هفت ماهه را «نبرد دروغین» (Phoney War) می نامند و در این مدت تمام دنیا نفس خود را در سینه حبس کرده و در ترس و وحشت فرو رفته بود.
بین نیروهای آلمانی و متفقین دو خط مستحکم دفاعی وجود داشت: خطوط دفاعی آلمانی ها موسوم به «سیگفرید لاین» و استحکامات دفاعی مشهور فرانسوی ها موسوم به «ماژینو لاین» (Maginot Line). خط ماژینو لاین شامل صدها ساختمان و ۵۰ سنگر مستحکم بود که با هدف جلوگیری از تکرار صدمات و حملاتی که در جنگ جهانی اول رخ داد در مرزهای فرانسه ساخته شده بودند. مشکل این بود که این خط دفاعی در جنگل های آردن، که در مرز بین فرانسه و بلژیک قرار داشت، بسیار باریک و نفوذ پذیر شده بود و از آن جایی که این دو کشور روابط دوستانه ای داشتند فرانسه فکر نمی کرد که روزی مجبور شود در مرز این منطقه مجبور به دفاع شود.
علاوه بر این، جنگل آردن خود سد و سپر مستحکمی در برابر هر نیروی مهاجمی به شمار می آمد. ماژینو لاین در مرز بین فرانسه و آلمان بیشترین و قوی ترین استحکامات را داشت اما با سقوط بلژیک نیروهای آلمانی از جنگل آردن گذشته و با ساخت جاده هایی بسیار دقیق و موثر بیش از ۱.۵۰۰ تانک آن ها وارد خاک فرانسه شدند. ماژینو لاین سقوط کرد و در ۲۴ می، تنها ۱۴ روز پس از ورود ارتش آلمان به هلند، آن ها به دانکرک رسیدند.
۲- عقب نشینی به دانکرک و دستور تخلیه نیروها
اینجاست که تاریخدانان دچار اختلاف می شوند. برداشت های متفاوتی از اتفاقاتی که بعد از حمله آلمانی ها به فرانسه رخ داد وجود دارد. در آن زمان ارتش فرانسه از نظر تعداد بهترین شرایط را داشت- زمانی که جنگ آغاز شد بیش از ۵ میلیون جوان به خدمت فراخوانده شدند و البته تاریخ با آنان چندان مهربان نبود. فرانسوی ها تلاش های زیادی برای متوقف کردن آلمان ها انجام دادند و علیرغم کهنه بودن و خارج از رده بودن تجهیزات توانستند صدمات سختی به ارتش آلمان که از بهترین و جدیدترین تجهیزات برخوردار بود وارد نمایند.
امروزه نظر تاریخدانان بر این است که سربازان فرانسوی که در خط مقدم بودند شجاعانه مقاومت کردند، جنگیدند و نه تنها فرار نکرده بلکه با فداکاری خود شرایط را برای دیگر نیروهای به دانکرک و دیگر سواحل فرانسه مهیا نمودند.
در واپسین روزهای ماه می همه به شکست متفقین مطمئن بوده و متفقین نیز خود به این نتیجه رسیدند که از لحاظ تعداد سرباز و تجهیزات توان رویارویی با ارتش مجهز و قدرتمند آلمان را ندارند. در آن زمان رهبری نیروهای بریتانیایی که به کمک فرانسوی ها شتافته بودند بر عهده ی ژنرال گورت بود و وی باید بین ادامه ی مقاومت در برابر ارتش آلمان با وجود تمامی نابرابری ها و احتمالاتی که بر علیه آن ها بود و عقب نشینی نیروها به امید سازماندهی مجدد و مبارزه در روزی دیگر یکی را انتخاب می کرد. بدین ترتیب وی دستور عقب نشینی و تخلیه نیروها را صادر کرد.
۳- توقف رازآلود آلمان ها
در ۲۴ می، هیتلر به سربازانش دستور داد که خارج از ساحل دانکرک متوقف شوند. چرا؟! هیچ کس دلیل این کار را با ۱۰۰ درصد اطمینان نمی داند. نیروهای متفقین شکست سختی خورده و به سمت نابودی کامل پیش می رفتند، هیچ امید و انگیزه ای برای مبارزه نداشتند اما یکی از بزرگ ترین سوالات تاریخ جنگ انی است که چرا هیتلر دستور قتل عام باقیمانده ی این نیروهای خسته و درمانده را صادر نکرد.
در هر نبردی تصمیماتی گرفته می شود که مسیر جنگ را تغییر می دهد و این تصمیم نیز یکی از همان ها بود. دستور این بود که ۴۸ ساعت جنگ متوقف شود، احتمالاً برای استراحت، تجدید قوا ، سازماندهی مجدد و آمادگی برای وارد کردن ضربه نهایی. تا آن زمان نیروهای آلمانی دو هفته بی وقفه را با تمام قدرت و توان جنگیده بودند و نشانه هایی از خستگی در آن ها دیده می شد. در طرف دیگر هرمان گورینگ بر این نکته اصرار داشت که نیروی هوایی تحت فرمان او می تواند دانکرک را برای باقیمانده نیروهای متفقین به جهنم تبدیل کرده و با کمترین تلفات زمینی به جنگ پایان داده شود. یک تئوری دیگر نیز وجود دارد و آن این که هیتلر با این کار می خواست با متفقین گفتگو کرده و صلح برقرار کند. نامه هایی فرستاده شد که حاوی سخنانی در مورد شکست کامل نیروهای متفقین بود اما این پایان کار نبود.
۴- هماهنگ کننده عملیات تخلیه نیروها در طول تاریخ نادیده گرفته شد
تمامی نیروهای متفقین در ساحل فرانسه موضع گرفتند و فرماندهان نظامی بریتانیا نیز در شرایط بغرنجی برای تصمیم گیری قرار داشتند. آن ها باید جمع زیادی از سربازانی که در تله گرفتار شده بودند را از ساحل تخلیه می کردند و زمان زیادی نیز برای برنامه ریزی نداشتند. دریادار برترام رمزی مسئولیت این کار را بر عهده داشت و نقش او در عملیاتی که «دینامو» (Dynamo) نامگذاری شد نادیده گرفته شده است. رمزی برنامه ریزی عملیات تخلیه و نجات را در ۱۹ می آغاز کرد و روز ۲۶ می کشتی ها به راه افتادند.
نقش رمزی در جنگ جهانی دوم در همین جا به پایان نرسید و چند سال بعد یکی از فرماندهانی بود که عملیات حمله به نرماندی (D-Day) را طرح ریزی کرد. وی در عملیات «شعله» که به آزادسازی کامل آفریقا و همچنین حمله به سیسیل در سال ۱۹۴۳ نیز نقش برجسته ای داشت. جالب این که او ۵ سال پیش بازنشسته شده و تنها در ابتدای جنگ جهانی دوم به ارتش بازگشته بود. اما چرا اسمی از وی برده نشد؟ در روز ۲ ژانویه ۱۹۴۵ وی در حال ترک انگلیس به سمت بروکسل بود که در هنگام برخاستن هواپیمایش دچار سانحه شد.
۵- نیروهای متفقین با شرایط بسیار ناگواری مواجه شدند
اگر چه هیتلر دستور آتش بس موقت داده بود اما نیروهای آلمانی خیال نداشتند اجازه ی تخلیه آسان و بی دردسر را به سربازان درمانده متفقین بدهند. پرتاب خمپاره روی سر آن ها همچنان ادامه داشت و بمب افکن های آلمانی نیز از آسمان مرگ را به سربازان گرفتار در ساحل هدیه می دادند. آن ها چاره ای به جز صبر کردن و گوش دادن به صدای بمب هایی که روی سرشان ریخته می شد نداشتند. این بمباران چنان شدید بود که بندر دانکرک در ۲۷ می به طور کلی نابود شد و این مشکلی دیگر را به وجود می آورد. حالا دیگر جایی برای کشتی های بزرگ بریتانیایی برای پهلو گرفتن وجود نداشت. در روز ۲۹ می به کشتی های بزرگ نیروی دریایی بریتانیا دستور ترک ساحل داده شد.
مشکلات دیگری نیز وجود داشت. ساحل دانکرک بسیار کم عمق بود و کشتی های کوچک و بزرگ بریتانیایی نمی توانستند در چنین آب کم عمقی وارد شوند. بدین ترتیب کشتی های بزرگ مجبور بودند دور از ساحل و در آب های عمیق مانده و قایق ها نیروها را از ساحل به این کشتی ها برسانند.
حتی این قایق های کوچک نیز باید چند صد متر دور از ساحل صبر می کردند تا سربازان خود را به آن ها برسانند. با شروع نخلیه نیروها حدود ۱۵.۰۰۰ سرباز فرانسوی و بریتانیایی در طول ساحل دانکرک مستقر شده و سعی کردند جلوی پیشروی نیروهای آلمانی به سمت ساحل را بگیرند. نبردی سنگین بین جنگنده های دو طرف نیز آغاز شد.
۶- هیچ کسی انتظار موفقیت عملیات تخلیه را نداشت
رمزی و فرماندهان بریتانیایی باید واقع گرا می بودند به همین دلیل با توجه به شرایط موجود و گرفتار شدن بیش از ۲۵۰.۰۰۰ نفر در ساحل دانکرک آن ها روی نجات ۴۵.۰۰۰ نفر از آن ها حساب کرده بودند نه بیشتر. در ابتدا این عملیات کاملاً خوشبینانه به نظر می رسید و در روز اول عملیات تنها ۷.۶۶۹ از ساحل نجات داده شدند و روز دوم؟! ۱۷.۸۰۴ نفر. روز اول هدف کشتی ها بیشتر شناسایی و سنجیدن شرایط بود تا نجات نیروها. بعد از پایان عملیات مشخص شد که تعداد مردان تخلیه شده از ساحل دانکرک ۳۳۸.۰۰۰ بوده است.
۷- صدها قایق شخصی وارد معرکه شدند
رمزی و مردانش به تمامی قایق های شخصی دستور دادند که به این عملیات بپیوندند، از قایق های ماهیگیری گرفته تا قایق های تفریحی و کشتی های بخار. در سال ۲۰۱۵ بیش از ۵۰ فروند از این قایق ها به مناسبت ۷۵ اُمین سالگرد عملیات دانکرک در این منطقه گرد هم آمدند و تعدادی از سربازانی که در این عملیات نجات یافته بودند نیز سوار آن ها بودند.
۸- بر اساس کشته ها این عملیات یک شکست تلقی می شد
آن چه که در ساحل دانکرک رخ داد را از جنبه های مختلف می توان بررسی کرد و در روزهای بعد از پایان تخلیه نیروها، بریتانیا این عملیات را غم انگیز اما افتخارآمیز می نامید. برخی آن را «معجزه دانکرک» می نامیدند زیرا در مدت تخلیه آب های کانال انگلستان که همواره پرتلاطم بودند به صورت معجزه آسایی آرام باقی ماند. از ۹۳۳ کشتی که در عملیات تخلیه شرکت داشتند ۲۳۶ کشتی به خانه بازنگشتند و ۶۱ کشتی دیگر نیز به شدت صدمه دیدند. با سقوط دانکرک بیش از ۴۰.۰۰۰ سرباز فرانسوی به اسارت درآمدند، ۶۸.۱۱۱ نفر از نیروهای کمکی بریتانیایی کشته شدند و ۱.۰۰۰ شهروند دانکرکی نیز دوشادوش سربازان جان خود را از دست دادند.
در طول کل عملیات بیش از ۲۹۰.۰۰۰ سرباز فرانسوی کشته شده و در مقابل آلمان ها تنها ۲۷.۰۷۴ سرباز خود را از دست دادند. در روز ۵ ژوئن، هیتلر اعلام کرد:” دانکرک سقوط کرد… و با آن بزرگ ترین نبرد تاریخ به پایان رسیده است. سربازان! اعتماد من به شما هیچ محدودیتی ندارد. شما مرا ناامید نکردید”.
