غروب آیین بوداى آغازین
غروب آیین بوداى آغازین
افول آیین بودا در هند. آیین بودا مدت مدیدى در هند شکوفا بود; مسلماً به همان اندازه که مسیحیت در انگلستان، یا اسلام در هر جاى دیگر شکوفا بود. گاهى طرحى را مى پذیرند که مى گوید آیین بودا در قرون گذشته قم یا قرون اولیه میلادى در اوج قرار داشت و سپس تا غروب کاملش در قرن دوازدهم بىوقفه رو به افول نهاد. چنین طرحى باید خطاآمیز باشد. درحقیقت، چه بسا سخن از اوج و حضیضْ سخنى مبالغه آمیز باشد. احتمالا آیین بودا هیچ گاه بر سرزمین هند حاکم نبود و حمایت از آن همیشه جسته و گریخته بود. به احتمال زیاد آیین بودا در بعضى مناطق نفوذ زیادى داشت و این نفوذ در مناطق دیگر کمتر بود. علاوه بر این، موقعیت بعضى از این مناطق در زمان هاى مختلف به شدت تغییر مى کرد. بعضى خاندان ها از آیین بودا به شدت هواخواهى مى کردند; دیگران کمتر. این نیز با گذشت زمان تغییر مى کرد. اسناد باستان شناسى عمدتاً اطلاعات درباره این جنبه ها را به شکل بناهاى تاریخى بودایى نشان مى دهد; مکان ها و زمان هایى که در آن طبقه هاى ثروتمند از آیین بودا حمایت مى کردند. رهروان سیّار به خاطر همین ویژگى سیّار بودنشان از بقایاى باستان شناسى و دِیرهاى کوچک چوبى از خود رد پایى باقى نمى گذاشتند. با این همه، وجود این دِیرها باید امرى عادى بوده باشد.
آن طور که پیداست، پس از ویرانى بزرگ ترین مراکز دِیرى و کتابخانه هاى بزرگ آنها در اواخر قرن دوازدهم در هند شمالى به دست مسلمانان ِ مهاجم، آیین بودا همچنان رواج داشت. درباره آیین بودا پس از این تاریخ کمتر مى دانیم، چون زائران چینى و تبّتى پس از ویرانى مراکز اصلى انگیزه اى چندانى براى دیدار از هند، یا در صورت دیدار، انگیزه اى براى نوشتن درباره آن نداشتند. اما اسناد پراکنده اى هست که نشان مى دهد آیین بودا در طى چند قرن یا بیشتر در مناطقى چون بیهار و جنوب ِ هند همچنان رواج داشته است. باید به افول آیین بودا با آهنگى بسیار کُند در طول یک دوره طولانى بیندیشیم. گاهى این موقعیت آیین بودا را درست عکس موقعیت آیین جَین مى دانند، اما شاید این گمراه کننده باشد، چون آمار و نفوذ آیین جَین نیز در طول این دوره به شدت تقلیل یافت. همانندى هاى این دو به مراتب بیش از ناهمانندى هاى آنهاست.
آیین بوداى نپال. بخشى از مشکل اینجا در کاربرد نام قدیم و نابهنگام «هند» براى مناطقى است که تا حدى در حوزه دولت کنونى قرار دارد. آیین بودا، در واقع در بخش هایى از شبه قاره هند، یعنى سرى لانکا، و احتمالا بخش هایى از بنگلادش و نپال همچنان رواج داشت. بى گمان عامل ماندگارى آیین بودا در برخى مناطق، دست کم در مورد سرى لانکا، تا حدى به این خاطر است که این جزیره بخشى از جمهورى هند کنونى به شمار نمى رود. اما سرى لانکا موضوع بخش بعدى است. موضوعى که در اینجا به طور خاص به آن مى پردازیم نپال است، کشورى که شکلى از آیین بودایى هندى شمالى آغازین تا امروز در آنجا باقى است.
آیین بوداى کنونى در نپال در میان نیوئر هاى دره کاتماندو همچنان باقى است. مردمان این منطقه علاوه بر بسیارى از متون سنسکریت بودایى که در جاهاى دیگر از میان رفته اند، بسیارى از آداب و سنّت هاى خاص را حفظ کرده اند. عده اى شکل خاص آیین بودایشان را رو به افول مى دانند. با آنکه بى گمان این ادعا خالى از حقیقت نیست، محققان متأخر در بررسى دین ِ نپالى نشان داده اند که این ادعا احتمالا مبالغه اى بیش نیست. دین نپالى مطمئناً یک شکل دِیرنشینى از آیین بودا به معناى متعارف نیست، اگرچه نسبتاً در این اواخر سنّت هاى دِیرنشینى ِ بودایى ِ جنوبى را به نپال آوردند و آنجا به موفقیت هایى هم رسیده است. همچنین در مناطقى از نپال اقوام گوناگون و عده اى پناهنده تبّتى زندگى مى کنند، که بنابر سنّت، آیین بوداى شمالى در میان آنها رایج است .
