آیین بودا و جهان روح. آیین بودا در سازگارى با شمار زیادى از باورهاى محلى به خدایان و ارواح گوناگون و مانند اینها، مشكل چندانى نداشته است، اگرچه تصور بر آن است كه قانون كرمه و قوانین دیگر به طور طبیعى نیروهاى این موجودات را محدود مى كنند. بوداییان این جهان را چنان وسیع مى بینند كه خود به خود بسیارى از این موجودات را دربرمى گیرد. شمارى از آیین هاى گوناگون با آیین بودا هم زیستى دارند; بعضى از اینها را به سختى تحمل مى كند، بعضى را كه نسبتى با آن ندارند، انكار مى كند، و بعضى را با یك درجه بیشتر یا كمتر در بسترى بزرگ تر مى پذیرد. اعمال آیینى در زندگى روستایى نقش چشمگیرى دارد.
در میان محققان، در مورد ارتباط دقیق میان آیین بودا و این آیین ها، بحث زیادى شده است. بعضى یك سلسله مراتب فوق طبیعى را مى بینند، كه بودا در رأس آن است. خیلى ها «سنّت بزرگ» را در برابر «سنّت كوچك» مى نشانند، یا سطح سكولار یا غیردینى آیین هاى روح را مخالف سطح مقدس و متعالى آموزه بودایى مى دانند. بسیارى از ناظران قدیم اروپایى، كه الگوى بعضى از نوگرایان بودایى به شمار مى آیند، این آیین ها را تحریفى از آیین بوداى اصلى و «ناب» مى دانستند ]63[. در واقع، آیین بودا رابطه چندانى با این امور ندارد. آنها را رد هم نمى كند; چون صرفاً حوزه اى متفاوت از فعالیت انسانى اند، و اگر در تضاد مستقیم با آموزه هاى بودایى نباشند، امكان سازگارى شان هست.
گاهى این اندیشه پیدا مى شود كه میان عقیده به قانون كرمه و در عین حال نیازبردن به یك معبود، براى نیل به آرزو، دوگانگى وجود دارد. این اندیشه خطاآمیز است; این با كمك خواستن از یك شاه یا پزشك فرقى ندارد. چنین كمكى خود بخشى از یك مجموعه پیچیده از ربط و نسبت ها است و دستخوش علل و شرایط گوناگون است. كمكى كه از یك معبود رسیده، كمابیش حقیقى یا دروغین است. بنابراین، تقابل چشمگیر میان نقش آیین هاى روح در روستاهاى بودایى و تمایل نوگرایان بودایى به تقلیل دادن یا ردّ این عناصر، فقط یك مسئله ظاهرى است. تماس با علم گرایى غربى، اغلب به این فرض مى انجامد كه این ارواح یا معبودها وجود خارجى ندارند. در این صورت آنها حقیقى نیستند و مى توان آنها را كنار زد. آیین بودا به طور كلى موجودات و سطوح گوناگونى از هستى را قبول دارد، اما اعتقادى به نام هاى خاص ندارد، با این همه، سنّت گرایان بودایى، عملا دست كم بخشى از آیین روح محلى خود را برگزار مى كنند ]48; 73; 85; 94[.
