1. خاستگاه ها و ریشه شناسى واژه نیروانه

نیروانه (پا.:نیبّانَه توضیح دهند. این جا بافتن استعاره اى است از شیوه كنش دل كه از نادانى به سرشت حقیقى اشیا و نیز از تشنگى به تملكات و حالات وجود قلب شده باشد. شاید تصادفى نباشد كه چنین تعریفى چیزى از معناى دقیق نیروانه به ما نمى گوید. بودایى ها عموماً از هرگونه توصیف لفظىِ مقصدشان پرهیز كرده و ]اساساً [شك دارند كه بتوان آن را وصف كرد.

كهن ترین متن هاى بودایى گویا واژه نیروانه را براى نامیدن مقصد نهایىِ امكانش هست كه از خاستگاه هاى خود واژه نیروانه به موضع كهن ترى بپردازیم كه این جا مطرح شده است. نیروانه مشتق از ریشه «وزیدن» ]وا[ و دیگران داشت. البته متن هاى بودایى بر آنند كه زبان را در این مورد خاص نمى توان به كار برد; چون واژه ها در آخرین تحلیل مشتق از تجربه حسى اند كه خود در بردارنده حافظه و تخیل است.