سه کالبد

ترى کایه ya¦Trika سن.; در لغت به معنى «سه کالبد»; از نگاه مهایانه اشاره است به سه کالبد هر بودا. گوهر این تعلیم این عقیده است که هر بودایى با مطلق یکى است و در این جهان نسبى تجلى مى یابد تا براى سود همه موجودات بکوشد. سه کالبد این ها هستند:

۱. دَرْمَه کایه ya¦dharmaka («کالبد ِ نظم ِ بزرگ»); سرشت ِ حقیقى ِ بودا که با حقیقت متعالى، ذات این جهان، یکى است. دَرْمَه کایه، اتحاد بودا با هستى است. در عین حال، تجسّم قانون (دَرْمَه)، یا آیینى است که بودا آن را روشنگرى کرد.

۲. سَم بوگه کایه ya¦ Sambhogaka(«کالبد ِ بهره مندى»); کالبد ِ بودایان ِ در بهشت بودا، که بهره مند از حقیقتى هستند که خود تجسّم آن اند.

۳. نیرمانه کایه ya¦naka¦Nirma («کالبد ِ تبدّل»); کالبد ِ خاکى، که بودایان در آن در مقابل انسان ها ظاهر مى شوند تا قصد خود را براى هدایت همه موجودات به رهایى تحقق ببخشند.

دَرْمَه کایه در آغاز با آیینى که شاکیه موُنى، بوداى ِ تاریخى، روشنگرى کرده بود یکى گرفته مى شد. اما بعدها آن را با دو کالبد دیگر یکجا آوردند تا این مجموعه (سه گانه) را شکل دهند. دَرْمَه کایه ، ابدى و پاینده، عارى از صفات و آزاد از دوگانگى است; آن، کالبد معنوى بودایان است، یعنى سرشت حقیقى شان، که همه بودایان در آن سهیم اند. نام هاى جورواجورى را براى دَرْمَه کایه به کار مى برند که بسته به آن است که آن را به منزله سرشت حقیقى هستى بگیرند، یعنى (دَرْمَتا ¦dharmata ، دَرْمَه داتوُ tu¦dharmadha ، تَتَتا ¦tathata ، بو«ته تَتَتا ¦tatathata¦bhu ، شو«نْیَتا ¦nyata¦shu ، آلَیَه ویجْنِیانه na¦laya vij·a¦a)، یا به منزله سرشت حقیقى بودایان (بوُدتا ¦buddhata، سرشت بودا، تَتاگَتَه گَرْبَه gata¦ tathagarbha). در بسیارى از مکتب ها، دَرْمَه کایه را بى تشخّص مى دانند، و در بعض دیگر شخص (محض نمونه، لنکاوَتارَه سو«ترَه tra¦ra su¦vata¦Lanka، بوداوَتَمْسَکه سو«ترَهvatamsaka¦ Buddhatra¦su). دَرْمَه کایه را از راه پرَجِنیا ¦ Praj·aمى توان شناخت.

سَم بوگه کایه حاصل کردارهاى ِ نیک ِ گذشته است و آن را به واسطه ثواب ِ انباشته بوداسَفان در روشن شدگى (اشراق) مى توان شناخت. سَم بوگه کایه سىودو نشان بزرگ (دواتریمْ شَدْوَره لَکْشَنه trimshadvara Lakshana¦Dva) و هشتاد نشان بزرگ ِ بودا را آشکار مى کند و فقط آن بوداسَف قادر به دیدن آن است که به آخرین مرحله (بو«مى mi¦bhu) تکامل ِ یک بوداسَف رسیده باشد. این «کالبد بهره مندى»، بودا را به منزله چیزى سزاوار ِ پرستش نشان مى دهد. اوصاف بودایان را که در سوره هاى مَهایانه آورده اند به این جنبه اشاره دارد. بودایان در تجلیات ِ سَم بوگه کایهشان ساکن در قلمروهاى بودا (سرزمین سعادت)اند; زاده شدن در این قلمروهاى بودا، آرزوى بسیارى از بوداییان است.

نیرمانه کایه در بودایان خاکى و بوداسفانى تجسّم مى یابد که از راه دیانه (مراقبه)ى بودایان ِ سَم بوگه کایه از روى غمخوارگى شان، در این جهان تجلى مى یابند. کار تجلیات نیرمانه کایه روشنگرى آیین است. اینان هادیان راه ِ رهایى از رنج اند، اما این توان را ندارند که انسان ها را مستقیماً به رهایى برسانند. مانند همه انسان ها، دستخوش رنج، بیمارى، پیرى و مرگ اند، اما از چشم آسمانى و گوش آسمانى برخوردارند. فردیت بودایان ِ نیرمانه کایه پس از مرگ شان از میان مى رود.

آموزه سه کالبد ِ بودا را گویا نخستین بار اَسَنْگه Asanga به شکوفایى کامل رساند، اما در اصل از دیدگاه هاى مَهاسانگیکه ها ngikas¦sa¦Maha ، که بوداشناسى مَهایانه را خوب شکل دادند، سرچشمه مى گیرد. اینان بر سرشت ِ فراجهانى و مطلق ِ بودا تاکید مى کردند و نقش بوداى تاریخى را رفته رفته به حاشیه بُردند. بودا به لحاظ جسمى و روحى پاک است، برخوردار از زندگى ابدى و نیروى نامحدود است. بنابراین دیدگاه، بودایانى که در مقابل انسان ها ظاهر مى شوند، چیزى نیستند به جز تجلیات جادویى دل، که در میان انسان ها ظهور مى کنند تا آنان را به رهایى برسانند.

مفهوم فضاى بى پایان ِ انباشته از جهان هاى بى شمار، در تحول این آموزه نقش عمده دارد. براى این که همه موجودات در همه جهان ها به رهایى برسند، باید شمار رهانندگان بیش از حد بالا رود. این، شمار زیاد بوداسَفان را توجیه مى کند.

در ذِن، سه کالبد بودا، سه سطح از حقیقت است، که در رابطه متقابل، هریک به جاى دیگرى مى نشیند و یک کل را تشکیل مى دهد. دَرْمَه کایه (ژا: هوشّین hosshin) آگاهى جهانى است، هستى یگانه اى که از همه مفاهیم فراتر مى رود. این شالوده، که مشخصه اش تکمیل و کمال است، و علاوه بر نظم اخلاقى، همه اشکال جاندار و غیرجاندار از دل آن بیرون مى آید، در وَیْروچَنه Vairocana (ژا: بیروُ شانا Birushana) تجسّم مى یابد.

سَم بوگه کایه (ژا: هوْجین jin¦ho) حالتى است از جذبه روشن شدگى، دل ِ دَرْمَه ى بودا و پیران، و اَعمال روحى که اینان انتقال داده اند. اَمیتابه bha¦ Amita(ژا: آمیدا Amida) نماد آن است.

نیرمانه کایه (ژا: اوْجین jin¦o) کالبد درخشان و تبدّل یافته بوداست که شاکیه موُنى بودا در آن به صورت انسان تشخّص مى یابد.

رابطه متقابل این سه کالبد را در ذن، با تمثیل این گونه روشنگرى مى کنند: دَرْمَه کایه را مى توان به دانش ِ پزشکى قیاس کرد; سَم بوگه کایه را به آموزش ِ پزشک که از آن، راه به چنین دانشى مى بَرَد; و نیرمانه کایه را به اِعمال این دانش در درمان بیماران که از طریق آن، از بیمارى به بهبودى مى روند.

در وَجرَه یانه na¦Vajraya ، مفهوم ترى کایه ، بیانگر سطوح تجربى ِ متفاوتى از روشن شدگى است. دَرْمَه کایه یعنى حقیقت ِ بنیادین ِ تهیّت (شو«نیتا ¦nyata¦Shu)، حقیقت متعالى ِ فراگیر، یعنى خود ِ روشن شدگى. سَم بوگه کایه و نیرمانه کایه، «کالبدهاى شکل (ماده)» را همچون وسیله رساننده تجربه مطلق مى دانند. در آیین بوداى تبّتى، تن و زبان و دل استاد (گوُروُ guru) با سه کالبد یکى است ومَنْترَهى ِ اوم اَهوُم Om ah humنماد آن است.

نیروى همه گیر وهمه شمول ِ دَرْمَه کایه اینجابه شکل سَمَنْته بَدْرَه Samantabadraتجسّم مى یابد. آموزه هاى مَهاموُدرا ¦mudra¦maha و زوچِن dzogchen به این تجربه کل نگر از فراخى ِ بى کران ِ دل مى انجامد. سَم بوگه کایه نشان از صفات دَرمَه کایه دارد و چنین مى اندیشند که مستقیماً از آن برمى خیزد. اَشکال آن را در شمایل نگارى به شکل پنج بوداکوُله Buddhakulas ،که درسادَنهها dhanas¦sa ، به شکل خدایان ِ تجسّم یافته، که وسیله رابطه با حقیقت متعالى اند، نشان مى دهند. این «کالبد ِ بهره مندى» یا به شکل آرام و یا به شکل خشمگین، شامل ایدامها yidams و دَرْمَه پالهها las¦dharmapa ى ِگوناگون،تجلى مى یابد.

نیرمانه کایه تجسّم جهانى ِ دَرْمَه کایه به شکل انسان است. اگرچه در کل، مقصود از آن در مَهایانه، بودا شاکیه موُنى ِ تاریخى است، در وَجْرَه یانه، نیرمانه کایه، کسى است که صفات معنوى ِ آموزگارى را که پیش از این مرده، کسب کرده است.

سه کالبد را نمى توان باشندگان مجزا خواند، بلکه (این سه) واحد ِ یگانه اى را مى سازد که آن را سواباویکه کایه ya¦vikaka¦bha¦ Sva(«کالبد ِ ذات») مى خوانند. نوعى از تَنْترَه ها Tantrasسطح دیگرى از تجربه را به احساس خرسندى از هستى یا مَهاسوُکه کایه ya¦sukhaka¦ maha(«کالبد ِ نیکبختى ِ بزرگ») وصف مى کنند.

The Enc. of Eastern philosophy and Religion, shambhala, Boston, 1994.

على رضا شجاعى

منبع