معماری مهرابه‌های آیین مهر
مهرابه یا پرستشگاه پیروان آیین مهر، متشکل از یک اتاق بزرگ مستطیلی بوده است که طاق ضربی قوسی داشته است. از آنجایی که این غارها به نحوی نمایانگر گیتی و جهان بوده اند، به همین خاطر گاهی سقف آن را با نقشی از ستارگان طراحی میکردند. مهمترین قسمت یک مهرابه ، مهراب آن بود که انتهای تالار قرار داشت و عبارت از رواق کوچکی بود که اغلب مقداری از سطح زمین بلندتر بنا میشد و شکل دهانه غاری را مجسم می ساخت در زمینه دیوار آن نقش کشته شدن گاو به دست میترا نقاشی میشد. ستایش مهر در غارهای طبیعی انجام می گرفته. نزدیک غار میبایست رودخانه ای جریان داشته باشد .گاهی اوقات که مقتصات مکانی اجازه برپا ساختن معبد راکه می بایست درغاری طبیعی باشد را نمی داده پرستشگاهی مصنوعی می ساختند و در این امر دقت میشد که نمازخانه به شکل غار باشد . نتیجه این شد که تا حد امکان مهر کده ها زیر زمین ساخته می شدند . اغلب اوقات بلند پایگان جماعت مهر پرست ، بخشی از خانه خود را مخصوص ساختمان یک معبد میکردند . اما غار نشانه گنبد آسمان است به همین علت طاق پرستشگاه معمولا محدب و مزین به ستاره بوده است . در این امر رعایت میشد که درون معبد تاریک بماند و تقریبا هیچ وقت پنجره و روزنه ای بر آن نمی ساختند.
رفت و آمد های افراد از طریق راهرو ها انجام میشد . در این راهرو ها چند ستون قرار می‌دادند و بر روی آنها جایی جهت نگاشتن می‌گذاشتند. از درگاه که میگذشتیم ، نخست به تالاری راه میافتیم که پیشگاه آن باز و از زمین بالاتر نبوده و به نام پرونااوس خوانده میشد در پایان این تالاری بود که به تالار کوچکتری باز میشد که بی گمان همان اپاتوریوم و یا ساکریستی است . در این ساکریستی و گاهی هم در پرونااوس پله های پایین رونده ای بود که به خود مهراب کریپتا میرسید در این کریپتا چون نمادی از آسمان و جهان نشان داده می شد می بایست طاقی داشته باشد تا با آسمان جور در آید هنگامی که نمی توانستند با سنگ اگور (آجر) و آهک طاق بسازند چوب ها یا پارچه ها را خم می کردند و روی آنها را گچ می کشیدند تا نگاره آسمان در اندیشه راه یابد . پس از گذشتن از کریپتا نخست به ایوانی می رسیدیم به پهنای تالار ، ایوان سه بخش می شد یکی دالان میانی به پهنای نزدیک به دو گز و نیم که ویژه برپاکنندگان آیین بود ودر کنار دیوار آن، ۲ نیمکت سنگ و گچ و آهکی قرار داشت .
مردم در این مکان زانو می‌زدند . همچنین مهر پرستان بر روی نیمکت‌هایی که روی آن بالشت قرار داشت دراز می‌کشیدند. . گاهی دیده می شد که نقش میترا روی دیوار باشد بدون اینکه محرابی به چشم بخورد در قسمت محراب در نقش اصلی تصویر خدا یا از مرمر است که روی آن رنگ خورده یا مرم اندود است .
نمایش میترا در حال قربانی کردن گاو هدف غایی ابنیه آیین مهر است. به این منظور درون مهراب را با قشری از سنگ خارا می پوشانند گاهی اوقات به دیوار محراب پرده ای می آویزند که تزئینات هنری دارد مطابق سنن ایرانی ، در معابد گاهی اوقات قبل از محراب ، ۲ نماز خانه قرار می گیرند که آتش مقدس در آن فروزان است . برخی اوقات حوضچه کوچکی هم در نزدیکی در ورودی معبد دیده می شود . هدایا و نذوراتی که به معبد هدیه می شود بدون قاعده و قانون خاص در طرفین چپ و راست نمازخانه قرار می گیرند.
معماران مهری تمام اعتقادات و باور های عمیق این آیین را در دیوارها، ستون‌ها، نقاشی و گچ بری های ابنیه و در تزئین سقف آسمان نمای مهرابه و اتاقهایی جهت منظور هایی ویژه و راهروهای تو در تو تجلی پیدا کرده . مقدار هدایایی که بر پرستشگاها اهدا میشد ایمان افراد رابه آیین بیان میکند . برنامه و سیاستی بود که مهرابه ها با گنجایش بسیار بنا نمی شد .
