معرفی ۱۰ کتاب برتر تاریخ معاصر؛ از مشروطه تا انقلاب ۵۷
در این مقاله قصد داریم ده کـتاب مهم تاریخ معاصـر ایران را معرفی کنیم. البته این گزینش صرفا شخصی است و به طور قطع کـتابهای بسیاری در این زمینه هستند که برای مطالعه توصیه می شوند.
هدف این مقاله بیشتر آن است که در هنگام خرید کتاب های تاریخی بتوانید انتخاب های درستی انجام دهید و برای شروع مطالعه سردرگم نباشید.
- خواب آشفته نفت (محمد علی موحد): در جلد نخست این اثر “محمد علی موحد” مطالبی از “از قرارداد دارسی تا سقوط رضا شاه” به خوانندگان ارائه می کند و در جلد دوم و سوم به مسائل مربوط به “دکتر مصـدق و نهضت ملی ایران” می پردازد. در نهایت نویسنده در جلد چهارم کـتاب “خواب آشفته نفت”، آنـچه از “از کودتای ۲۸ مرداد تا سقوط زاهدی” اتفاق افتاده را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. “محمد علی موحد” در “خواب آشفته نفت”، مبنای روایت خود را براساس ظریف کاری ها و جزییات حقوقی قراردادها و مذاکره های نفتی قرار داده و از این دریچه به واکاوی مسائل می پردازد. با توجه به اشراف نویسنده بر مطالب ارائه شده که ماحصل تحصیلات دانشگاهی وی در زمینه ی حقوق و علوم سیاسی، فعالیت در کسوت سردبیر روزنامه ی شرکت نفت در زمان دکتر مصـدق و همچنین تجربیات کاربردی او در سمت معاون اجرایی اوپک در ابتدای تاسیس آن می باشد، “خواب آشفته نفت” به یک اثر قدرتمند و گرانبها تبدیل شده که روایاتی مستند و دقیق از تاریخ را در تلفیق با نثری ادبی و خیره کننده ارائه می کند. نویسنده اظهار می دارد که “خواب آشفته نفت” در واقع داستانی است از توسعه ی ایران زمین که در بستری از اتفاقات ریز و درشت صورت گرفت و اکنون با استناد به تجربیات و علم نویسنده ی اثر، خوانندگان با جزییات قابل توجهی از اتفاقات پشت پرده ی جنبش نفت، توسعه ی ایران و آسیب شناسی مربوط به آن آشنا می شوند.
- شورشیان آرمانخواه (مازیار بهروز): کـتاب، گزارش فشرده و مستندی از تاریخ جنبش چپ مارکسیستی را در ایران از ۱۳۲۰ تا ۱۳۶۲ (که آخرین سازمان‌های مارکسیستی فروپاشید) دربر می‌گیرد. نویسنده کوشیده است با پیروی از روش‌شناسی علمی فرایند جنبش چپ و فراز و فرودهای آن را در متن تاریخ معاصـر ایران گزارش کند و از آن مهم‌تر به پی‌کاوی علل ناکامی چپ در ایران بپردازد.
- کودتاهای ایرانی (سهراب یزدانی): یزدانی در کـتاب کودتاهای ایران تاریخ پنجاه‌ساله‌ی ایران را بازگو نمی‌کند، بلکه می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد و آن‌ها را تحلیل کند. فصل یکم این کـتاب مبحثی نظری و تاریخی درباره‌ی پدیده‌ی کودتاست. در فصل‌های دوم تا پنجم کودتاهای ایران بررسی می‌شوند؛ براندازی مجلس اول، برچیدن مجلس دوم، سوم اسفند ۱۲۹۹ و ۲۸ مرداد ۱۳۳۲. یزدانی در فصل پایانی کـتاب می‌کوشد شاخصه‌های مشترک این چهار کودتا را بیابد و بررسی کند که آیا می‌توان الگوی مشترکی در کودتاهای ایرانی یافت.
![]()
- ایران برآمدن رضاخان (سیروس غنی): غنی در این کـتاب سعی دارد تصویری درست در میان خیل روایت‌های نادرست، از تاریـخ ایرانِ سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۵ به دست دهد. ایران در دوران سلطنت قاجار، قرارداد ۱۹۱۹، کناره‌گیری وثوق‌الدوله، نخست‌وزیری سپهدار، مقدمه‌ی کودتا، رضاخان و کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، صد روز حکومت سید ضیاء، دولت اول قـوام، نخست‌وزیری رضاخان و جنبش جمهوری، انقراض سلسله‌ی قاجار و آغاز عصر پهلوی عنوان برخی از بخش‌های کتـاب است.
نویسنده در این کـتاب از اهمیت شناخت و ریشه‌یابی مسائل ایران در دورانی می‌نویسد که آن را مطلع ایران نوین می‌داند و کم نشان دادن نقش این شخصیت را در تاریخ ایرانی اشتباهی بنیادین می‌خواند. او این کتـاب را با گردآوری مطالب و مدارک از مراجع و منابع موثق تاریخی نگاشته و در این راه از نظر مورخان و محققان دیگری همچون دکتر علینقی عالیخانی، غلامرضا مقدم، حسن کامشاد، فرخ مقدم و… بهره‌مند برده است.
- شاه (عباس میلانی): این کـتاب روایتی از زندگی آخرین پادشاه ایران محمدرضا پهلوی است. متن کلی کـتاب به صورت داستان‌وار و رمانگونه نوشته شده ولی به‌طور دقیق زندگی شاه را بررسی می‌کند. استفاده از روایت داستان‌وار بر جذابیت کـتاب افزوده است. به عنوان پیشگفتار و توضیح هر فصل جملات یا پاراگراف‌هایی از نمایشنامه‌های شکسپیر استفاده شده که مربوط به موضوع فصل پیش رو است. کـتاب به روایت پیوسته تاریخی پایبند نیست و هر فصلی مجزا بررسی می‌شود.
این کـتاب بصورت رسمی در ایران به چـاپ نرسیده و نسخه اصلی آن در آمـریکا چـاپ شده است. می توانید برای تهیه کتـاب اقدام به خرید کتاب زبان اصلی اورجینال نمایید.
- پشت پرده کودتا (علی رهنما): پشت پرده‌ی کودتا می‌کوشد خرده‌تاریخِ مفصلِ آن دست از وقایعی را ارائه دهد که در ۲۸ مرداد به اوج خود رسیدند. این کـتاب نه درباره‌ی مـصدق است و نه فهرستی است از هدف‌های دولتِ او و دستاوردها یا شکست‌های این دولت، بلکه بیشتر پژوهشی است در باب سرنگونی مصـدق و نیز در خصوص شرایطِ تحققِ این سرنگونی
- تاریخ مـشروطه ایران (احمد کسروی): کـتاب تاریخ مـشروطه ایران نوشته احمد کسروی در سال ۱۳۱۹ خورشیدی به چـاپ رسید. این نوشته برجسته‌ترین سند نوشته شده دربارهٔ رویداد مـشروطه و چند و چون آن می‌باشد و حتی در زمانی که نوشته‌های کسروی ممنوع شمرده می‌شود، این نوشتار همچنان آبشخور و گواه پژوهش‌های تاریخی است. کسروی (زادهٔ ۱۲۶۹ ه.ش) در زمان انقلاب مشـروطه و محاصره تبریز، خود ساکن این شهر بوده و وقایع بسیاری را از نزدیک روایت می‌کند. این کـتاب توسط ایوان سیگل به انگلیسی نیز ترجمه شده است.
![]()
- ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران (فریدون آدمیت): در این کـتاب فریدون آدمیت به بررسی چرایی تاریخ مـشروطه می پردازد و از عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی انقلاب مـشروطه پرده برمی‌دارد. این کتـاب در دهه ۵۰ برای اولین بار چـاپ شد و جزو معدود کـتابهایی است که به بررسی دلایل انقلاب مـشروطه می پردازد. با توجه به اینکه چندین سال این کـتاب تجدید چـاپ نشده احتمالا می بایست برای تهیه آن اقدام به خرید کتاب دست دوم آن کنید.
- ایران بین دو انقلاب (یرواند آبراهامیان): یرواند آبراهامیان استاد ایرانی‌الاصلِ تاریخ در کالج باروکِ دانشگاه شهر نیویورک است. آبراهامیان در این کتـاب به تحلیل تأثیرات متقابل سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی ایران از سده‌ی نوزدهم میلادی تا انقلاب اسـلامی ۱۳۵۷ می‌پردازد. نیروهای اجتماعی را به «گروه‌های قومی» و «طبقات اجتماعی» تقسیم می‌کند و با توجه به دستاوردهای جامعه‌شناسان تأثیرات نظام‌های سیاسی بر نظام‌های اجتماعی را بررسی می‌کند. آبراهامیان کارش را با تبیین ساختار اجتماعی سیاسی دوره‌ی قاجار و علل و پیامدهای انقلاب مشروطیت آغاز می‌کند، با بررسی دوره‌ی رضاشاه و سقوط او و سال‌های بحرانی شهریور ۲۰ تا مرداد ۱۳۳۲ ادامه می‌دهد و بر این دوره، به‌ویژه تأثیر و تأثرهای نیروهای سیاسی، تأکید می‌کند، سال‌های پس از کودتا را تا آستانه‌ی انقلاب اسـلامی به انگیزه‌ی ریشه‌یابی علل وقوع انقلاب و نیروهای مؤثر در آن از نظر می‌گذراند و اهم حوادث و نیروهای سیاسی و اجتماعیِ مؤثر این دوره را تجزیه و تحلیل می‌کند و این‌گونه نتیجه می‌گیرد که علت وقوع انقلاب توسعه‌ی ناهمگونی بود که رژیم محمدرضاشاه، خواه ناخواه، درپیش گرفته بود. آبراهامیان با بررسی نقش مهم اسـلام و نیز نقش تعیین‌کننده‌ی شخص امام‌خمینی (ره) در پیروزی انقلاب بررسی‌اش را به پایان می‌برد. بی‌گمان ایران بین دو انقلاب کـتابی منحصر به‌فرد در بررسی تاریخ هفتادساله‌ی ایران است.
- معای هویدا (عباس میلانی): عباس میلانی (مورخ و ایرانشناس دانشگاه استنفورد آمـریکا) در این کتـاب سراغ سرنوشت یکی از جنجالی‌ترین نخست وزیران پادشاهی مـشروطه رفته است. تکنوکرات تحصیل کرده‌ی پاریس که ابتدا قرار بود تنها چند ماه به طور موقت پست نخست وزیری را در اختیار داشته باشد. دوران نخست وزیری هویدا با اتفاقات و ماجراهای جریان‌ساز و بحث برانگیز تاریـخ مـعاصر ایران همراه است. پس همانطور که میلانی در پیشگفتار به درستی به آن اشاره کرده است این کتـاب گرچه داعیه‌ی تاریخ نگاری دوران پهلوی را ندارد؛ اما به جهت زندگی سیاسی هویدا از بررسی آن ناگزیر بوده است.
