تفکرات دکتر علی شریعتی

دکتر علی شریعتی از شخصیت های برجسته و ماندگار تاریخ معاصر ایران بوده است. دکتر علی شریعتی یکی از دانشمندان و روشنفکران مذهبی معاصر در ایران بود که نقش برجسته ای در صحنه های مذهبی، سیاسی و اجتماعی زمان و دوره فعلی خود داشت. توجه به عرفان و تصوف یکی از عناصر تفکر وی بود که بارها و بارها از طریق نقش صعود روح انسان و همچنین شکل گیری ایدئولوژی مورد نظر وی از جمله عرفان، برابری و آزادی در آثار وی مورد تأکید قرار گرفت.

نگاه شیعی به عرفان به موازات تعداد زیادی از روشنفکران آن زمان، دیدگاهی انتقادی بود، زیرا وی می توانست از طریق پالایش این میراث ارزشمند، به بهترین وجه از آن به نفع اهداف اجتماعی استفاده کند. این رویکرد باعث شد تا او علیرغم ارزش گذاری بسیاری از دستاوردهای عرفانی و عرفای قابل توجه، به جنبه های منفی این ارث عظیم اشاره کند.

علی شریعتی ، جامعه شناس فراموش شده اسلام

دکتر علی شریعتی یکی از بسیاری از روشنفکران مسلمان بود که سعی در ارائه پاسخ به مشکلات پیش روی مسلمانان در جهان مدرن و تحت سلطه غرب داشت. از نظر وی ، تغییر جهت مجدد فرهنگی که اختیارات فردی و استقلال را به رسمیت می شناسد ، می تواند به جوامع مسلمان کمک کند تا از دلایل ساختاری رکود و توسعه نیافتگی خود عبور کنند. شریعتی در گفتمان ضد استعماری خود بر نقش دین در آزادی جامعه تأکید می کند. با تکرار فرانتز فانون در فراخوان خود برای “یک انسان جدید”، شریعتی خواستار “تفکر جدید”، “انسانیت جدید” و مدرنیته انسانی تر است که به دنبال تبدیل جهان سوم به اروپای دیگر ، ایالات متحده یا شوروی نیست.

دکتر شریعتی و مارکسیسم

علی شریعتی به عنوان یکی از تأثیرگذارترین متفکران مسلمان در قرن بیستم ، نقشی اساسی در بیان گفتمان مذهبی مبنی بر تغییرات بنیادی اجتماعی و سیاسی در ایران طی دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ داشت. به همین دلیل ، بسیاری از محققان شریعتی را مدافع اسلام سیاسی می دانند. مشاهده نقش و عملکرد دین در یک زمینه جامعه شناختی مطابق با ماکس وبر و امیل دورکیم یکی از منابع اصلی جدایی بین شریعتی و علما بود. بخش بسیار بزرگی از آثار شریعتی مربوط به مارکسیسم است. وی از مفاهیم مارکسیستی مانند جبر تاریخی و مبارزه طبقاتی برای “تفسیر مجدد” اسلام استفاده کرد. این “مارکسیسم الهیاتی” یا “مارکسیسم خداشناسی” نوآورترین سهم فکری شریعتی است. برای او، نسخه جدیدی از اسلام برای موفقیت در جایی که به نظر می رسید مارکسیسم شکست خورده بود، لازم بود.

دین در نگاه علی شریعتی

از نظر شریعتی، دین به عنوان یک جنبش و یک مکتب فکری / ایدئولوژی مدرن است. در دین علیه دین، شریعتی روحانیان را به کنترل انحصاری تفسیر اسلام برای راه اندازی استبداد روحانی متهم کرد؛ به گفته وی ، این بدترین و ظالمانه ترین شکل استبداد ممکن در تاریخ بشر ، “مادر همه استبداد و دیکتاتوری” خواهد بود. خود شریعتی با تأکید بر این اختلافات تأکید کرد: «دین دو جنبه دارد؛ یکی با دیگری مخالف است. به عنوان مثال ، هیچ کس به اندازه من از دین متنفر نیست و هیچ کس به اندازه من به دین امید ندارد. دکتر علی شریعتی موفق شد مذهبی غیر روحانی رادیکال ایجاد کند که خود را از روحانیت سنتی جدا کند و خود را با تثلیث سکولار انقلاب اجتماعی ، نوآوری تکنولوژیک و ادعای خود فرهنگی مرتبط سازد.