سرقت ادبی چگونه رخ می‌دهد؟

مالکیت از آن موضوع‌هایی است که با رشد و توسعه زندگی بشر، دچار تحول شده است و امروزه مالکیت فقط شامل اموال و اشیا محدود گذشته نیست، بلکه انسان مالک هر اثری است که خودش آن را پدید آورده است و ماهیت آن برای دیگران درک‌شدنی است، اعم یا فراتر از دیدن، شنیدن و لمس کردن! این اثر می‌تواند از هر طریقی به دست آمده باشد، مثل دانش یا هنر یا ابتکار و نوآوری. و می‌تواند در هر حوزه‌ای از کار و زندگی بشر باشد، مثل آثار ادبی، علمی، هنری، صنعتی، تجاری، انواع اختراعات و هر چه که وجود و ماهیت دارد. امروزه قانون‌گذار از انواع مالکیت حتی از نوع غیر مادی و معنوی حمایت و قانون وضع می‌کند و برای رعایت و ضمانت اجرایی قانون، در برابر تخلف از آن مجازات حتی از نوع کیفری‌ قرار می‌دهد.

کپی‌رایت اصطلاحی برای حفاظت قانونی از انواع آثار پدیدآمده انسانی است که بخشی از آن شامل ادبیات است که در ادامه درباره آن می‌خوانید؛ اما برای آگاهی از انواع حمایت‌های قانونی درباره مالکیت معنوی و فکری، به سایت حقوقی بنیاد وکلا مراجعه کنید و از انواع خدمات حقوقی آن نیز باخبر شوید و استفاده کنید.

سرقت ادبی چیست؟

وقتی از مالکیت و اعتبار آن حتی در امور غیر مادی صحبت می‌شود احتمال سرقت و دزدی نیز وجود دارد. یکی از مالکیت‌ها و سرقت آنها، به آثار ادبی و هنری مرتبط می‌شود؛ مانند مالکیت مؤلف یا ناشر اثر ادبی در قالب کتـاب چاپی یا صوتی یا الکترونیکی. این نوع مالکیت و سرقت در در حوزه هنرها مثل موسیقی هم اتفاق می‌افتد. در یک نگاه، هر متن دستی، تایپی، چاپی و الکترونیکی در حوزه ادب و هنر، جزو آثار ادبی است و هر نوع استفاده بدون اجازه صاحب آن یا در چارچوب قانون، سرقت ادبی است.

اکنون حوزه ادبیات و هنر و تولید آثار ادبی و هنری خیلی گسترده است و گاهی با یکدیگر نیز همپوشانی دارند و نمی‌توان در یک یادداشت به همه جوانب آن پرداخت. مشاوره تلفنی حقوقی بنیاد وکلا راه سریع و مطمئنی برای بررسی سرقت ادبی یا هنری و یافتن بهترین راهکار قانونی برای پیگیری حقوقی و کیفری آن است.

قوانین مالکیت معنوی

حمایت قانونی از هر نوع پدیدآورنده نسبت به هر نوع اثر، در قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان (مصوب ۱۱ دی ۱۳۴۸) وجود دارد. در این قانون، مجازات حبس ۶ ماه تا ۳ سال برای کسانی در نظر گرفته است که تمام یا قسمتی از اثر دیگری را بدون اجازه صاحب اثر حتی به نام وی، نشر یا پخش یا عرضه کنند.

در قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، به دو کلمه پدیدآورنده و اثر، اشاره و اطلاق دارد و شامل همه موارد ازجمله آثار ادبی و انواع قالب‌های نوپدید آنها می‌شود. با این حال، با شکل‌گیری انواع جدیدی از تولید آثار یا سرقت آنها، قوانین بعدی با مجازات‌های مدنی و کیفری مختلف و برای اشخاص حقیقی و حقوقی تصویب شده‌اند که شامل آثار ادبی نیز می‌شوند؛ مانند قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای (مصوب ۱۰ دی ۱۳۷۹)، قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی (مصوب ۳۱ مرداد ۱۳۹۶). اکنون در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، مرکز مالکیت معنوی فعالیت دارد. همچنین مرکز مالکیت فکری دانشگاه تهران برای ثبت و تجاری‌سازی آثار، برای متقاضیان داخلی و خارجی اقدام می‌کند.

همچنین برای حمایت از مالکیت معنوی و فکری، کنوانسیون‌ها و نهادهای مختلف بین‌المللی شکل گرفته‌اند که ایران نیز به عضویت برخی از آنها درآمده است؛ از جمله الحاق به کنوانسیون پاریس (مصوب ۲۴ آذر ۱۳۳۸) و  اصلاحات بعدی آن (مصوب ۱۷ آبان ۱۳۷۷) و نیز الحاق به سازمان جهانی مالکیت معنوی (مصوب ۴ مهر ۱۳۸۰).

سرقت ادبی، هنری، علمی، صنعتی و تجاری، ممکن است در مجامع دانشگاهی و علمی و از طریق استاد یا دانشجو، یا در فضاهای دیگر و توسط افراد حقیقی و حقوقی صورت بگیرد. در همه موارد از مشاوره آنلاین بنیاد وکلا کمک بگیرید که متخصصان حقوقی از سراسر کشور را در خود دارد.

انواع و اشکال سرقت ادبی

سرقت ادبی در موارد زیادی مانند انواع سرقت علمی و هنری است؛ زیرا قالب تولید بخشی از این آثار مانند یکدیگر است. کتـاب، مقاله، پایان‌نامه و رساله دکتری، ازجمله موارد مشابه تولیدی در این حوزه‌هاست. البته به دلیل میزان و حجم زیاد اثار ادبی در قالب کـتاب و مطبوعات چاپی و غیر چاپی (الکترونیکی) بیشترین دزدی ادبی نیز در این قسمت رخ می‌دهد.

در ادامه به حقوق مادی و معنوی آثار ادبی می‌پردازیم ودر ضمن آن به اشکال و انواع سرقت ادبی هم اشاره می‌کنیم.

حقوق مادی و معنوی اثر ادبی

صاحب هر اثری دو حق مادی و معنوی به صورت انحصاری دارد و اگر آن اثر به صورت مشترک ایجاد شده باشد همه عوامل طبق سهم و توافق خود از حقوق مادی و معنوی برخوردارند. حق مادی اثر شامل نشر، عرضه، پخش و اجرای اثر است. مانند اینکه نویسنده یک داستان، آن را چاپ، عرضه و پخش کند و بفروشد، بر اساس آن فـیلم سینمایی بسازد. البته صاحب اثر می‌تواند حق مادی خود را مجانی یا به قیمتی واگذار کند. در مثال قبلی، نویسنده داستان یا رمان می‌تواند اثرش را به ناشر برای همیشه یا چند نوبت چاپ و در شمارگان و قطع‌های مشخص واگذار کند یا اجازه دهد از روی آن فیـلم‌نامه بنویسند و فیـلم بسازند یا آن را به زبان‌های دیگر ترجمه و منتشر کنند یا در وب‌سایت یا اپلیکیشن منتشر و فروخته شود.

حق مادی اثر محدود است و پس از مرگ صاحب اثر، تا سی سال برای کسانی است که این اثر به صورت وراثت یا وصیت به آنها منتقل شده است. و اگر وارث یا وصی وجود ندارد این حق سی‌ساله در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسـبلامی است. این حق سی‌ساله برای آثار مشترک، سی سال پس از فوت آخرین پدیدآورنده اثر است. البته حق مادی مواردی مانند لغت‌نامه دهخدا، به حکم قانون و مصوبه مجلس از شمول این قانون خارج شده است.

در کنار حق مادی، حق معنوی نیز وجود دارد که هم قابل‌انتقال نیست و هم به زمان یا مکانی محدود نیست و با مرگ صاحب اثر نیز از بین نمی‌رود. برای نمونه، نام نویسنده حق معنوی او است و اگر با اجازه وی اثرش به هر شکل منتشر شود نام او ذکر می‌شود و اگر کسی اثر او را به نام دیگری منتشر کند علاوه بر پایمال کردن حق مادی نویسنده به حق معنوی او هم تجاوز کرده است. همچنین حق معنوی قابل انتقال به غیر نیست؛ یعنی کسی نمی‌تواند برای دیگران اثری خلق کند تا به نام آنها منتشر شود یا اثر خودش را به دیگران واگذار کند و از حق معنوی خود بگذرد. یک مثال دیگر، انتشار اثر ادبی کهن یا نسخه خطی به نام غیر نویسنده آن است.

بنابراین یک شکل از سرقت ادبی شامل هر نوع استفاده دیگران از تمام یک اثر بدون رعایت حقوق مادی و معنوی اثر است. همچنین انتقال حق معنوی اثر توسط خود صاحب اثر نیز سرقت ادبی و سرقت از خود است؛ مانند زمانی که آن اثر را به سفارش شخص حقیقی یا حقوقی نوشته شده باشد. به دلیل حق معنوی، جوایز و امتیازاتی که در مسابقات و جشنواره‌ها به اثر ادبی تعلق می‌گیرد از آن پدیدآورنده خواهد بود.