تاریخچه گنجینه استافوردشایر: میراث زرین پادشاهی مرسیا
گنجینه استافوردشایر یکی از بزرگترین و مهمترین گنجهای کشفشده در تاریخ بریتانیاست. این مجموعه باشکوه از طلا و نقره، در سال ۲۰۰۹ میلادی در قلب انگلستان پیدا شد. کشف آن تصویری تازه از شکوه، هنر و ایمان در دوران آنگلوساکسون به ما میدهد. گنجینه شامل بیش از ۳۵۰۰ قطعه است که بیشترشان تزیینات سلاح، صلیبهای مذهبی و زیورآلات هستند. این آثار حدود ۱۴ قرن قدمت دارند و به قرن هفتم میلادی، زمان حکومت پادشاهی مرسیا، بازمیگردند.
کشف گنجینه استافوردشایر
در تابستان سال ۲۰۰۹، مردی محلی به نام «تری هربرت» در مزرعهای نزدیک شهر لیشفیلد در شهرستان استافوردشایر، با فلزیاب خود به چند قطعه طلا برخورد. او در ابتدا گمان کرد اشیاء معمولی یافته است. اما پس از تماس با باستانشناسان، تیمی علمی وارد میدان شد و در مدت کوتاهی صدها قطعهی دیگر کشف شد.
در بررسیهای بعدی مشخص شد وزن کل طلاهای گنجینه بیش از پنج کیلوگرم است. این کشف بزرگترین گنجینه طلا از دوران آنگلوساکسون به شمار میرود. رسانهها آن را «معجزهای در خاک انگلستان» نامیدند.
ترکیب و ساختار گنجینه استافوردشایر
بیشتر اشیای این گنجینه از طلا و نقره ساخته شدهاند و با سنگهای قیمتی مانند گارنت تزئین شدهاند. بیشترین تعداد قطعات مربوط به تزیینات سلاحهای سلطنتی مانند قبضه شمشیر، پاشنه خنجر و زره است.
برخی از اشیاء ماهیتی مذهبی دارند. برای نمونه، صلیبهای طلایی و قطعاتی با کتیبههای لاتین دیده میشوند. یکی از معروفترین نوشتهها بخشی از انجیل است که میگوید:
«خدا برمیخیزد و دشمنانش پراکنده میشوند.»
این عبارت، برای جنگجویان آنگلوساکسون نماد پیروزی الهی بود.
سبک هنری و روش ساخت
گنجینه استافوردشایر نمونهای عالی از هنر فلزکاری آنگلوساکسون است. صنعتگران آن دوره از تکنیکهای «فیلیگری» و «کلوایزونه» استفاده میکردند. در روش فیلیگری، سیمهای نازک طلا به شکل طرحهای پیچیده درهم تنیده میشوند. در روش کلوایزونه، فضای میان این طرحها با سنگهای رنگین پر میشود.
این ترکیب از رنگ و نور جلوهای چشمنواز به آثار داده است. نقشهای حیوانی، خطوط هندسی و فرمهای نمادین در بسیاری از قطعات دیده میشود.
دوران تاریخی گنجینه
دوران گنجینه استافوردشایر به قرن هفتم میلادی بازمیگردد. در این زمان، پادشاهی مرسیا یکی از قدرتمندترین حکومتها در بریتانیا بود.
مرسیا درگیر جنگهای متعدد با نورثامبریا و وسکس بود. در همین دوران، مسیحیت نیز به تدریج در انگلستان گسترش مییافت. این دو جریان ـ جنگ و ایمان ـ در کنار هم، در اشیای گنجینه بهروشنی دیده میشوند. وجود صلیبها در کنار قطعات نظامی، نشانهای از پیوند میان قدرت و مذهب است.
چرا گنجینه دفن شد؟
پرسش مهم این است که چرا چنین مجموعهی گرانبهایی دفن شده است؟ باستانشناسان چند نظریه دارند.
برخی معتقدند این گنجینه غنیمت جنگی بوده و برای تقسیم بعدی پنهان شده است. دیگران میگویند شاید نذر مذهبی بوده، هدیهای به خدا برای پیروزی در نبرد. نظریهی سوم این است که در دوران بحران سیاسی، کسی برای محافظت از دارایی سلطنتی آن را در خاک دفن کرده است.
هیچ نشانهای از گور، قربانگاه یا سازه مذهبی در محل کشف وجود ندارد. این موضوع احتمال پنهانسازی عمدی را تقویت میکند.
بررسیهای علمی
تحلیلهای آزمایشگاهی نشان دادهاند که طلاهای گنجینه دارای خلوص بسیار بالا هستند. منشأ فلزات احتمالاً از معادن رومی یا بیزانسی بوده است.
برخی از قطعات با اشعه ایکس و فناوری سهبعدی بررسی شدند تا مشخص شود در اصل متعلق به چه نوع سلاحهایی بودهاند. نتایج نشان داد بیشتر قطعات از شمشیرهای اشراف و پادشاهان مرسیا جدا شدهاند.
ارزش فرهنگی و هنری
گنجینه استافوردشایر تصویری زنده از هنر، ایمان و سیاست در اوایل قرون وسطی است. ترکیب طلای درخشان با سنگهای قرمز گارنت، قدرت و شکوه پادشاهان مرسیا را بازتاب میدهد.
این آثار همچنین نشانهای از انتقال فرهنگ بین امپراتوری روم و قبایل شمالی اروپا هستند. در هر قطعه میتوان ردپای تلفیق سنتهای محلی و نفوذ هنری جهان مسیحی را دید.
سرنوشت گنجینه در دوران معاصر
پس از کشف، گنجینه طبق قانون «گنجینه ملی» بریتانیا به دو موزه واگذار شد: موزه بیرمنگام و موزه استافوردشایر. ارزش تخمینی آن بیش از سه میلیون پوند اعلام شد.
بخشهایی از گنجینه در نمایشگاههای بینالمللی به نمایش درآمدند. پژوهشگران نیز با بازسازی دیجیتال، شکل اصلی سلاحها و زرهها را بازسازی کردند. امروز این گنجینه یکی از مهمترین جاذبههای تاریخی انگلستان به شمار میرود.
تحلیل تاریخی و فرهنگی گنجینه استافوردشایر
گنجینه استافوردشایر صرفاً مجموعهای از طلا و نقره نیست. این گنج سندی از دگرگونی فرهنگی بریتانیاست. در آن، میتوان گذار از آیینهای بتپرستی به مسیحیت را مشاهده کرد.
از دیدگاه تاریخی، گنجینه نمادی از شکلگیری هویت انگلیسی است. از نظر فرهنگی، نشان میدهد که حتی در دوران جنگ و بیثباتی، هنر و ایمان همچنان پابرجا ماندهاند.
نتیجهگیری
گنجینه استافوردشایر، یادگار درخشان تمدنی است که میان جنگ و ایمان زندگی میکرد. طلاهای آن، نه فقط زیبایی بلکه داستان قدرت، فداکاری و امید را روایت میکنند.
این گنجینه به ما یادآور میشود که در هر عصر تاریکی، انسان همچنان در جستوجوی نور و معناست. همان نوری که پانزده قرن پیش، در دل خاک استافوردشایر پنهان شد تا امروز دوباره بدرخشد.
