کشف چشم نوازترین کتیبه اورارتویی در ارومیه
بهروز خان محمدی، باستان‌شناس اداره کل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان آذربایجان غربی با توصیف ماجرای اکتشاف کتیبه محمود آباد ارومیه که بر جای مانده از پادشاهان اورارتویی می باشد، آن را چشم نوازترین کتیبه اورارتویی ایران برمی شمرد و بر این باور است کهبیشترین کتیبه پادشاهان اورارتویی در آذربایجان غربی به دست آمده اند.
به گزارش تاریخ ما، از میراث فرهنگی؛ در سال ۱۳۵۴ به هنگام احداث ساختمانی در بالای تپه تاریخی روستای محمودآباد در ۲۳ کیلومتری جنوب شرق ارومیه سنگ‌نوشته‌ای به خط اورارتویی کشف و به موزه ارومیه انتقال یافت و تا به امروز نیز در آنجا نگهداری می‌شود.
این سنگنوشته ۹۰ سانتی‌متر طول و ۶۱ سانتی‌متر عرض دارد و قطر آن ۲۰ سانتی‌متر است، به‌دنبال این کشف بسیار مهم، دکتر حمید خطیب شهیدی، باستان‌شناس در سال ۱۳۵۶ ضمن کاوش محوطه باستانی محمودآباد در محدوده تقریبی کشف کتیبه فوق، آثار کلیسایی متعلق به دوران قرون وسطی از زیر خاک ظاهر ساخت.
بنا به نظر وی کتیبه فوق از محل اصلی و نامعلوم خود برداشته شده و به عنوان یک اثر متبرک به داخل کلیسا انتقال یافته است و احتمالاً در بدنه دیواره‌ای آن کار گذاشته شده است.
این سنگنوشته توسط افراد مختلفی همچون سالوینی، هاروتیونیان، پین، ویلهلم و دارا مورد مطالعه و ترجمه قرار گرفته است، به لحاظ رعایت اندازه حروف و فواصل آنها، زیباترین کتیبه اورارتویی ایران محسوب می‌شود.
پروفسور سالوینی این کتیبه را که در متن آن به حکمران‌نشین اورارتویی یعنی «اواسی» اشاره شده، متعلق به قلعه اسماعیل‌آقا دانسته و معتقد است که متن فعلی ناقص بوده و قطعات بیشتری با آن همراه بوده است.
متن این سنگنوشته که ۱۴ سطر انتهایی آن باقی مانده است، حاوی وقف نامهای از روسای اول پادشاه اوراتو در قرن هشتم قبل از میلاد( ۷۳۰-۷۱۳ ق.م) در بزرگداشت خدای خالدی و در مورد قربانی کردن و ذبح به درگاه خدای شهبیتو یکی از خدایان اورارتویی است.
متن کتیبه به قرار زیر است:
«روسا پسر ساردوری می‌گوید که در اینجا قربانی‌ها نمودم تا زمانی که پادشاهان عازم سفر می‌شوند به خدای شه بیتو یک گاو نر و یک گوسفند قربانی کنند، زمانی که ساختمان‌های نو(؟) بنا شود به خدای شه بیتو یک گوسفند قربانی کنند. زمانی که چیزی از سوسی ویران شد(قربانی) کنند. … نشود. زمانس که دروازه کولت(؟) جدید ایجاد شد(؟) برای خدای شه بیتو یک گوسفند قربانی شود، روسا خدمتگذار خدای شه بیتو و در کنار خدای شه بیتو(…)(؟) است، روسا هر زمان(…)(؟) او باشد، روسا پسر ساردوری می‌گوید که: هرکس که این نوشته را تخریب کند زیر نور خورشید…».
از زمان شروع مطالعات اورارتوشناسی تاکنون بیش از ۱۵ سنگنوشته مهم و ده‌ها کتیبه کوتاه از پادشاهان اورارتویی درشمال غرب کشور شناسایی شده که بیشتر آنها در استان آذربایجان غربی به‌دست آمده‌اند، به‌استناد مدارک موجود ایشپوینی فرزند ساردوری، اولین شاه اورارتویی است که وارد منطقه شمال غرب ایران شده و از خود سنگنوشته برجای گذاشته است.
کتیبه ترغه در بوکان یکی از آنهاست که متاسفانه به دلیل سرقت، از محتوای کتیبه و موضوع آن اطلاعی در دست نیست، ایشپوینی پس از چندی پسر خود منوا را در پادشاهی با خود شریک کرد و از این دو پادشاه در استان آذربایجان غربی دو کتیبه سد قلاتگاه و کیله‌شین که در خصوص بنیانگذاری یک شهر و پیروزی در جنگ و فتح موصاصیر و قربانی برای خدای خالدی است، برجای مانده است.
منوا پسر ایشپوینی شاهی است که به تنهایی از خود سه سنگنوشته در آذربایجان غربی برجای گذاشت، کتیبه قلاتگاه و کتیبه عین‌الروم و کتیبه داش‌تپه که دو کتیبه در خصوص احداث چشمه و آب‌نما و اقامتگاه(یا قلعه) و یک مورد در خصوص گسترش قلمرو و فتح شهرها و قلعه‌ها است.
از پادشاهان پس از منوا یعنی آرگیشتی اول و ساردوری دوم کتیبه‌هایی در جوان قلعه عجب‌شیر، رازلیق سراب و سقندل اهر در استان آذربایجان شرقی برجای مانده است، پس از آنها روسای اول سه کتیبه مهم از خود در آذربایجان غربی برجای گذاشته است: کتیبه مرگه کاروان، کتیبه محمود آباد و کتیبه موانا که به ترتیب در خصوص گسترش قلمرو و قربانی کردن به درگاه خدای شهبیتو و تثبیت حکومت اورزانا شاهک سرزمین آردینی است.
روسای اول پس از منوا، بیشترین سنگ‌نوشته‌ها را از خود در آذربایجان غربی به یادگار گذاشته است، پس از روسای اول، آرگیشتی دوم کتیبه‌هایی در نشتبان سراب و شیشه اهر آذربایجان شرقی ایجاد کرده است، روسای دوم یکی از آخرین شاهان اورارتویی است که کتیبه‌های مهمی از خود در بسطام قره‌ضیاالدین در آذربایجان غربی ایجاد کرده است.
با بررسی این سنگ‌نوشته‌ها و مضامین آنها می‌توان گفت شاهان اورارتویی با ایجاد چنین کتیبه‌هایی سعی کرده‌اند تا حضور سیاسی خود را در منطقه شمال غرب ایران توجیه کرده و به اثبات برسانند. این سنگ‌نوشته‌ها اسناد غیرقابل انکاری از تمایل شاهان اورارتویی به گسترش قدرت، تمایل به عمران و آبادی، و مدارک متقنی بر باورهای عمیق اعتقادی این شاهان به خدایان خود به ویژه خدایان سه گانه(تثلیث خدایان)، خالدی بزرگترین خدا و خدای خدایان، تی شه با خدای طوفان و شیوینی خدای خورشید هستند.
