کلیسای استفانوس مقدس

مذهب در کشور ما همواره نقش مهمی داشته است. سرزمین بزرگ و آزاد ما از گذشته تا کنون میزبان ادیان مختلف و پیروان آنها بوده است. در نتیجه بناها و آثار مذهبی فراوانی در کشور ما وجود دارد. کلیسای استفانوس مقدس یا کلیسای سن استپانوس ، دومین کلیسای مهم ارمنی‌های ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. این بنا در استان آذربایجان شرقی در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام «قزل وانک» (صومعه سرخ) واقع شده‌است. این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده‌است ولی به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این اثر در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شمارهٔ ثبت ۴۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌است.

این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و کم و بیش تمامی ادیان است اما در واقع به کلیسای حواری ارمنی تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گردهم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.

استفان ( سن استپانوس ) مقدس از اولین شهدای راه و دین مسیحیت است و از حواریون حضرت مسیح و اولین مبلغان مسیحیت بوده. کلیسا های زیادی در سرتاسر جهان با همین نام وجود دارد. استفان مقدس در ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان به اتهام زدن سخنانی بر خلاف شریعت یهود، سنگسار شد.

کلیسای سن استپانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد.این کلیسای زیبا در دامان طبیعت در قلب کوه های منطقه بین منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان و در کناره رودخانه ارس و در دامنه بلندی هایی به نام ماغارد بنا شده و بنا به همین موقعیت جغرافیایی در منابع کتب ارمنی به آن ( دیر ماغارد ) نیز گفته شده است. این کلیسا به همراه دو کلیسای سیاه ( قره کلیسا ) و زور زور در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

تاریخچه و سبک معماری این بنا

دربارهٔ تاریخ بنای کلیسا، اظهارات گوناگونی ابراز شده‌است. عده‌ای آن را از بناهای اوائل مسیحیت، می‌دانند برخی چون تاورنیه بنای آن را به دوره صفویه نسبت می‌دهند. در حالی که شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل و زیبای آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و هم‌زمان با کلیساهایی چون قره کلیسا در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده‌است و سبک معماری آن تلفیقی از شیوه‌های مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است که بعد از به وجود آمدن بناهای شگرف سنت کلیسای جامع اچمیادزین، قره کلیسا و کلیسای صلیب مقدس و سنت استپانوس به شیوه معماری ارمنی شهرت یافت.

صحن کلیسا و گنبد ۱۶ ضلعی

با گذشتن از درب ورودی گنبد ۱۶ ضلعی بر فراز کلیسا اولین چیزی است که زیبایی اش چشم هایتان را جادو خواهد کرد. گنبد زیبایی که به طرح های هندسی و اسلیمی مزین است. هریک از این اضلاع از ترکیب سه نیم ستون ظریف تشکیل یافته و در انتها به سرستون هایی خوش نقش منتهی می شود.

هریک از اضلاع به صورت یکی در میان دارای پنجره ای هستند که به داخل گنبد و صحن کلیسا باز می شود و فضای درون صحن را به وسیله نور طبیعی روشن می سازد.

برای ورود به صحن کلیسا باید از یک درب منبت کاری شده ی زیبا که یادگاری از دوران قاجار است عبور کرد. بر روی سردر ورودی کتیبه ای از عباس میرزا به خط فارسی و ترجمه ارمنی آن با جزییات کامل نوشته شده که در بخش های بعدی این کتیبه را بررسی خواهیم کرد.

صحن اصلی یا نمازخانه اصلی کلیسا به شکل صلیب در ابعاد ۲۱ و ۱۶ متر بنا شده و دارای ایوان و محراب میباشد. محراب حدود یک متر از کف نمازخانه مرتفع تر است. پله ها و پوشش آن مزین به سنگ مرمر است.

شما می توانید انواع هنر هایی چون نقاشی و مقرنس کاری و طرح های زیبای اسلیمی گل و بوته را در جای جای صحن اصلی کلیسا مشاهده کنید و بدون شک نقاشی های دیواری و سقف زیبای محراب را هیچ گاه فراموش نخواهید کرد.

 برج ناقوس

برج ناقوس در بخش جنوبی ساختمان کلیسا در دو طبقه و بر روی ۴ ستون قرار گرفته است. بر روی طبقه دوم آن می توان گنبد هرمی شکل که برروی هشت ستون کوچکتر منشوری شکل استوار شده را مشاهده کرد. در نوک گنبد هرمی شکل برج ناقوس مانند راس گنبد اصلی کلیسا صلیبی فلزی نصب شده، ستون های برج ناقوس از سنگ سرخ و سرستون های زیبا و هنرمندانه ساخته شده است.

پیشانی طاق های این ستون هت با نقوش برجسته مختلفی هچون فرشته، صلیب، ترنج، ستاره و گل هشت پر زینت یافته است. در صن این برج تعدادی قبر متعلق به افراد سرشناس و بزرگان آیین دین مسیحیت به چشم می خورد.

گویا ناقوس برج توسط باستان شناسان ایتالیایی برای مرمت برده شده اما متاسفانه برگشت داده نشده است.

 

 اجاق دانیال

اجاق دانیال که به آننمازخانه حضرت پولوس نیز می گویند ، تالاری متصل به به دیوار شمالی کلیسا می باشد که دارای نقشه ی مستطیل شکلی است که ورودی آن از سمت غرب بنا می باشد. که در حدود ۶ متر عرض و ۲۰ متر طول می باشد که دارای ۳ بخش مجزا می باشد:

الف ) تالار اجتماعات که در وسط قرار گرفته است.

ب ) خود اجاق که توسط دیواری از تالار جدا شده و در قسمت شرق بنا قرار گرفته است.

ج ) محل غسل تعمید که در قسمت غربی تالار اجتماعات واقع شده و بصورت سکوی بلندی می باشدکه میز سنگی غسل تعمید در وسط آن قرار گرفته است.

شاید نام این بخش شما را به یاد دانیال نبی که از پیامبران بنی اسرائیل است، بیاندازد اما این بنا به یاد دانیال قدیس که در سال ۴۱۰ میلادی در سوریه به دنیا آمده و پس از ۸۰ سال ریاضت و عبادت در روستایی از ساحل فرات درگذشته است، ساخته شده. مدرسه مذهبی یا دیری در کنار کلیسا که قدمتی ۹۰۰ ساله دارد، قرار گرفته است که در چهار طرف آن اتاقهایی وجود داشته که طبقه فوقانی آن جهت استراحت مسافرین و زائرین و طبقه زیرین محل اصطبل چهار پایان آنان بوده‌است.

 

اکتشافات جدید

در سال ۱۳۸۴ کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طی مرمت بنا، بقایای استخوان حواریون و قدیسین مسیح را کشف کردند که طبق روایات تاریخی در این کلیسا نگهداری می‌شده‌است. آن‌ها بقایای استخوان‌ها را در میان دو طاق کلیسا شناسایی کردند. علاوه بر بقایای استخوانی چند تکه تخته مربوط به جعبه‌های نگهداری این استخوان‌ها، چند تکه پارچه زرد و آجری، تکه‌های موم، گِل اخرا و دانه‌های کُندر نیز در این محوطه شناسایی شده‌است.اسقف اعظم و خلیفه ارامنه تهران و شمال ایران با ارزشمند خواندن بقایای استخوانی یافت شده در این کلیسا از احتمال تعلق این بقایا به جسد یحیی خبر داد.

ویدئو از کلیسای استفانوس مقدس

 

منابع

۱- عبادتگاهی در دل کوه های جلفا | کلیسای سن استپانوس- کارناوال

۲- کلیسای استفانوس مقدس- ویکی‌پدیا

۳-کلیسای سنت استپانوس- تریپ یار

۴- کلیسای سنت استپانوس جلفا – علاءالدین یار