معنی ضرب المثل “گر ملک این است و همین روزگار “چیست؟

روزی انوشیروان پادشاه ساسانی  همراه با وزیرش بزرگمهر حکیم،از کنار روستایی می گذشتند.خانه های روستا خراب و ویران شده و مردمش آواره شده بودند.صدای آواز دو جغد به گوش شاه و وزیرش رسید.انوشیروان از بزرگمهر پرسید:« به نظر تو این دو جغد باهم چه می گویند؟»

بزرگمهر که همیشه می خواست شاه  را متوجه وظیفه و مسئولیت هایش نماید  از فرصت استفاده کرد و پاسخ داد:« پادشاها، یکی از این دوجغد دارد  دختر جغد دیگر را برای پسرش خواستگاری می کند.»

شاه خندید و گفت:«چه جالب!مگرجغدها هم شیربها و مهریه می گیرند و دخترشان را شوهر می دهند؟»

بزرگمهر پاسخ داد:« بله  این دوجغد هم دارند برسر شیربها چانه می زنند.»

شاه با کنجگاوی پرسید:« خوب چه می گویند؟»

بزرگمهر گفت:«جغدی که دختر دارد به آن یکی می گوید اگر میخواهی دخترم را به پسرت بدهم باید چندین روستای خراب و ویران را به عنوان شیربها به من بدهی.»

شاه خندید و گفت:«چرا روستای خراب و ویران؟»

بزرگمهر گفت:«چون جغدها به خرابه ها علاقه دارند.هرجا خرابه ای باشد جغد در آن زندگی می کند و آنجا را به عنوان خانه اش انتخاب می کند.»

شاه گفت:«جغد دومی پیشنهاد او را قبول کرد؟»

بزرگمهر گفت:« آری قبول کرد.او به جغد اولی گفته که اگر پادشاه به همین شکل که امروز دارد بر مردم حکومت می کند به کارش ادامه دهد،کم کم تمام روستاها به ویرانه تبدیل می شوند و ساکنان آنها آواره می شوند.

آن وقت ویرانه های زیادی برجا می ماند و من تمام آن خانه های خراب و ویران را به عنوان شیربها و مهریه ی دخترت به تو می دهم.می گوید:

گر ملک اینست و همین روزگار                              زین ده ویران دهمت صدهزار

حرفهای بزرگمهر انوشیروان را به فکر فروبرد.متوجه شد که به خاطر بی توجهی او به مردم کشورش این روستا ویران و تبدیل به مسکن جغدها شده است.از این که به فکر مردم و رفاه و آسایش آنان نبوده است از خودش خجالت کشید و تصمیم گرفت از آن پس با عدالت پادشاهی کند.

در مخزن الاسرار نظامی ، داستانی با عنوان حکایت نوشیروان با وزیر درج است که بر اساس ویرانه نشینی جغد ساخته شده و خلاصه ی آن چنین است : هنگام عبور از راهی ، صدای دو جغد به گوش شاه گزارش می کند که سبب تنبّه شاه می شود:

گفت به دستور چه دم می زنند؟

چیست صفیری که به هم می زنند؟

گفت وزیر : ای ملک روزگار

دختری این مرغ بدان مرغ داد

شیربها خواهد از او بامداد

کاین ده ویران بگذری به ما

نیز چنین چند سپاری به ما

آن دگرش گفت : کزین در گذر

جور ملک بین و برو غم مخور

گر ملک این است ، نه بس روزگار

زین ده ویران دهمت صد هزار

در ملک این لفظ چنان در گرفت

کاه برآورد و فغان در گرفت (نظامی)