یخدان زریسف
یخدان زریسف
یخدان‌ها (یخچال‌ها) در ایران نشانه‌ای از ذوق و هنر معماران چیرهدستی محسوب می‌شوند که برای نگهداری یخ در روزهای گرم تابستان ساخته می‌شدند. یخدان زریسف یکی از چندین یخدان باقیمانده در کرمان و یادگاری از دوران قاجار است.
شیوه‌های معماری در ایران بسیار مهندسی و جالب توجه است به طوری‌که معماران ایرانی برای حل هر مشکلی چاره‌ای می‌اندیشند. مردم کویر قبل از اختراع لوازم برقی، یخچال‌هایی خشتی برای نگهداری یخ در روزهای گرم تابستان می‌ساختند. برای خنک کردن خانه‌ها بادگیرهایی بلند تعبیه میکردند. برای تامین آب در شهرها قنات‌هایی در زمین می‌زدند.
کهن‌ترین قنات‌ها در استان‌های خراسان، کرمان و یزد به چشم می‌خورد که در حال حاضر تعدادی از قنات‌های کرمان به فعالیت‌های خود ادامه داده‌اند. از دیگر یخدان های کرمان میتوان به یخدان چوب مفیدی، رحیم آباد، مویدی و ریگ آباد اشاره کرد که یخچال مویدی بزرگ‌ترین یخچال کرمان است.
یخدان تاریخی زریسف در شهر کرمان
یخدان تاریخی زریسُف در شهر کرمان واقع شده است این یخدان با که نشان دهنده معماری کهن ایران زمین است از خشت و گل بنا شده است. این یخدان در دوره قاجر ساخته شده است و در خیابان زریسف (شهدا) چهارراه آلاشت و در مجاورت پارک روشندلان واقع شده است. این اثر تاریخی کرمان در سال ۱۳۷۹ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
ازمهمترین عناصر تشکیل دهنده این یخدان میتوان به: مخزن، حصار، استخر، چاله یخ، و از همه مهم‌تر اینکه پلان مخزن دایره ای شکل می‌باشد که گنبدی از نوع پستو بر فراز آن ساخته شده است. چال یا گودال یخدان، گنبد مخروطی شکل یا به اصطلاح خول. گنبد مخروطی را با چینه گلی و ضخیم ساخته اند؛ تا گرمای کمتری از بیرون به داخل سرایت کند. تاج دیواره های یخدان در قسمت تزئینی از حداقل یازده مثلث تشکل شده است.
ویژگی های یخدان تاریخی زریسف
مقدار آبی که هر شب روی توده های منجمد از یخ های قبلی هدایت می شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد و یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ گیر از چند سانتی متر تجاوز نمی کرد این شرط فنی به خوبی می رساند که یخچال سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ گیری را طراز کنند.
این دیوارها در اصل نقش سایبان را بر روی یخ‌های و همچنین جویی که آب در آن یخ میزده را بازی میکردند.یخدان‌ها اکثرا در کنار قنوات ها احداث می‌شدند. تونل ورودی یخدان‌ها چند متری با چال فاصله داشتند که تا هوای بیرون به سرعت وارد چال نشود. در کنار یخدان ها جوی‌های قرار داشته که آب در آنها در سرمایه شب کویر یخ میزده و آن یخ‌ها را تیکه تیکه جمع آوری میکردند و داخل یخدان می‌گذاشته اند و در تابستان از آن استفاده میکردند.
به غیر از این یخ‌ها از برف‌های که در زمستان جمع آوری می‌شد نیز استفاده میکردند. متاسفانه جوی‌ها و استخری که از ان استفاده میکردند تخریب شده است. در داخل این یخدان گودی یا چاله نسبتا عمیقی وجود دارد که در حدود پنج متر ارتفاع دارد که این خود باعث می‌شده که یخ‌های جمع شده بصورت تازه باقی بمانند و در طول تابستان از ان استفاده شود.
کفه این چاله از آجر یا سنگ ساخته شده است. این سازه و یا سازه‌های دیگر اثر خلاقیت و فکر مردم آن منطقه می‌باشد. آنها برای اینکه بتوانند از موهبت خدادادی برای رفاه خود استفاده کنند این معماری زیبا را ایجاد کرده اند.
