آرامگاه خیام نیشابوری

خیام یک حکیم، طبیب، ریاضی‌دان، منجم، دانشمند، شاعر و فیلسوف بزرگ ایرانی بود. نام کامل او مانند بسیاری هم‌عصرانش طولانی است اما او را با نام ابوالفتح عمر ابن خیام نیشابوری می‌شناسند. وی در قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری می‌زیست. هر چند شاید او را با رباعیات فیلسوفانه‌ و دید جالبش به زندگی بشناسید، اما او در ریاضیات و نجوم شهرتی جهانی دارد و کارهای علمی بزرگی کرده‌ است. با ما همراه باشید تا به بررسی آرامگاه خیام نیشابوری از آثار تاریخی نیشابور بپردازیم.

آرامگاه خیام نیشابوری از آثار تاریخی و بی‌بدیع نیشابور

این مکان زیبا و مهندسی شده که همه ساله مورد بازدید بسیاری از علاقه‌مندان واقع می‌شود، در جنوب شرقی شهر نیشابور، در انتهای خیابان خیام واقع شده است. اجازه دهید کمی از تاریخچه‌ی این آرامگاه کهن بگوییم.

درگذشت خیام در سال ۵۱۰ شمسی رخ داد. در آن زمان آرامگاهی محقر برای او ساخته شد که پس از مدت کوتاهی رو به ویرانی نهاد. در سال ۱۳۳۵ آرامگاه بیشتر به خرابه شباهت داشت. مهندس هوشنگ سیحون در آن زمان ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی به همراه حسین جودت بود. وی تصمیم گرفت آرامگاه را از مکان قبلی که چسبیده به امامزاده محروق بود به مکان فعلی انتقال دهد. طراحی و ساخت این بنا تا سال ۱۳۴۱ ادامه یافت تا سرانجام به شکل امروزی درآمد. مکان فعلی، باغی است که گفته می‌شود زمانی به خود خیام تعلق داشته است.

معماری بنا

بنای ساخته شده به عنوان مقبره‌ی خیام، خلاقیت و ساخت و معماری بی همتا دارد و یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های دوره‌ی پهلوی در ایران می‌باشد. اگر به آن‌ جا سری بزنید خواهید دید که شکل بنا در پایین، تقسیم بندی ۱۰ گانه دارد. اضلاع به سمت بالا ادامه یافته و به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا می‌کنند. خیام در ریاضیات و هندسه دستی داشته و این طراحی هنرمندانه گویای این موضوع می‌باشد.

در نهایت اضلاع بنا به صورت تقریباً مخروطی به یکدیگر می‌رسند و شبه گنبدی را به وجود می‌آورند. این شبه‌گنبد زیبا مشبک و تو خالی و یادآور یک ستاره‌ است. علاوه بر این که وجود گنبد و ستاره به فعالیت‌های نجومی بسیار خیام اشاره دارد، ستاره نماد شخصیت علمی خیام تلقی می‌شود.

کتابخانه، موزه و مهمان‌خانه در باغ آرامگاه وجود دارد و تندیسی از حکیم عمرخیام نیز در محوطه ورودی باغ، نصب شده است.

آرامگاه خیام، تلفیقی از ریاضی، نجوم و شعر

مساحت باغ خیام ۲۰ هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن ۱۸ متر است و اطراف آن را کاج‌های همیشه سبز احاطه کرده‌اند. بنای آرامگاه از آهن و سنگ و به صورت گنبدی رفیع با ۱۰ پایه ساخته شده است و پایه‌های آن با اشکال هندسی و لوزی‌های بزرگ و کوچک به یکدیگر متصل شده است. بر اطراف پایه‌های گنبد، هرم‌هایی از سنگ‌های بزرگ و آب‌نماهای سنگی ساخته شده است که داخل آن کاشی‌کاری شده است.

آرامگاه خیام از ساختمان‌‌های شاخص طراحی شده در ایران است که تلفیقی موفق از عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است. استاد هوشنگ سیحون، خود درباره این بنا می‌گویند :

خیام در واقع سه شخصیت دارد، ریاضی‌دان، منجم و شاعر که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می‌شد.

در نیشابور کجا بریم

دور تا دور برج در کنار چشمه سارها، یک دایره وسیع به مرکز خود برج ساخته شد. همه از سنگ گرانیت با اجزا مثلثی شکل و تورفتگی‌ها و برون آمدگی‌هایی که تا اندازه‌ای شکل خیمه را تداعی می‌کنند  و این اشاره به نام خیام است. چون پدرش خیمه‌دوز بود و نام او به همین مناسبت انتخاب شد.