آثار تاریخی گرگان
گرگان، مرکز استان گلستان در شمال ایران، شهری دیدنی و زیبا در دل طبیعت می‌باشد. این شهر جاذبه‌های تاریخی و دیدنی منحصر به فرد خود را دارد که بازدید از این آثار با ارزش به گردشگران توصیه می‌شود. گرگان که در قدیم استراباد نام داشته است، در نزدیکی گنبد کاووس قرار گرفته است. آب و هوای گرگان عموماً معتدل است اما تابستان آن گرم و شرجی است. اقلیم منطقه به گونه‌ای است که کوه، جنگل، جلگه، بیابان، دریا و رودخانه را در بر دارد. شهر گرگان از سال ۱۳۷۶ بطور رسمی به استان گلستان مرسوم شده است.
آثار تاریخی گرگان
آب انبار کفشگیری
مربوط به دوره پهلوی که در دهستان روشن‌آباد قرار گرفته و به ثبت ملی رسیده است. کفشگیری از قدیمی ترین روستاهای بخش مرکزی گرگان است که تعدد و تنوع آثار تاریخی درآن منحصر بفر داست.این روستا با جمعیتی بالغ بر ۲۲۴۰ نفر در قالب ۷۰۰ خانوار یکی از روستاهای تاریخی شهرستان گرگان می باشد.
روستای کفشگیری در دوران قاجار به واسطه سکونت خوانین وامرای صاحب حکومت محلی همچون « محمد باقر خان سردار رفیع یانه سری» که در آن دوره حاکم ولایت گرگان و استرآباد بود، از آبادانی وخرمی بسیار بیشتری نسبت به سایر روستاهای اطراف برخوردار بود. در این روستا چند رشته قنات و بناهای تاریخی ثبت شده و از همه جالبتر بقایای سنگ فرش کوچه ها از زمان قاجار تا کنون هنوز باقی مانده است. اهمیت سنگفرش در آنزمان از این جهت مهم است که در بسیاری از روستاها و شهر های آنزمان و حتی امروز با ریزش کمترین باران کوچه ها وخیابانها گل آلود میشدند و مردم عادی برای رفت آمد در کوچه های گل آلود یا از اسب و الاغ استفاده می کردند و یا بوسیله اسباب چوبی که بنام “چولنگ” تردد می کردند.
اولین دبستان روستایی استراباد تاسیس ۱۳۰۷ ،خانه های تاریخی ثبت شده ،حمام تاریخی ،تپه باستانی ،سنگفرش کوچه ها و… باعث شده کفشگیری متفاوترین بافت تاریخی روستا های استان را به سبب تنوع در خود جای دهد . بنای تاریخی اندرونی سردار رفیع بنای ارزشمند برجای مانده از دوران قاجاریه است این بنا دارای سیستم انتقال آب و اصطبل مخصوص سردار بوده است.
درباره وجه تسمیه روستای کفشگیری “اسد الله معطوفی” در کتاب سنگ مزارها وکتیبه های تاریخی گرگان و استرآبا این گونه مینویسد:” چند سنگ مزار متعلق به طایفه کفشگر در گورستان روشن آباد، دهنه محمد آباد کتول، کفشگیری و مخصوصا شموشک وجود دارد که به علاوه با استناد به اسناد تاریخی ، وقفنامه ها و استاد تملک اراضی اراضی منطقه می توان بر این امر صحه نهاد که روستای کفشگیری فعلی نام اصلی اش کفشگر(کفشگری) و تیول همین طایفه یاد شده بود”.
سر در ورودی پادگان روس ها
مربوط به عصر پهلوی است. این پادگان در جزیره آشوراه در دوران زمام‌داری «محمدشاه قاجار» توسط روس‌ها ساخته شده است ، در دوران «رضاشاه پهلوی» پس از تخلیه توسط روس‌ها و بازسازی به عنوان پاسگاه مرزی مورد استفاده قرار می‌گرفته است .
تپه قلعه خندان
مروبط به دوره ساسانیان و دوران‌های تاریخی پس از اسلام است. این قلعه تا دوره‌ی صفویه در برج استراباد قرار داشت و بعد از تخریب در دوره افشاریه، در دوره قاجار به شکل جدیدی ساخته شد. تپه فعلی قلعه خندان که پیش از این قلعه ای به نام «قلعه خندان» بوده و در جنوب غربی شهر گرگان در بلوار الغدیر جنب میدان شهید باهنر قرار دارد، یکی از مهمترین مجموعه های باستانی است که در محدوده شهر گرگان(استرآباد قدیم) قرار دارد و نخستین بار دمرگان در سال ۱۲۶۹ه.ش. از آن بازدید و نقشه آن را تهیه کرد.
در نقشه دمرگان این قلعه به صورت مستطیلی با دو مثلث متساوی‌الساقین در دو طرف آن نشان داده شده که ۱۲ برجک دیده بانی دورتا دور ان را احاطه کرده است.تپه قلعه خندان گرگان بر فراز صخره و نهشته های رسوبات رودخانه تول‌چشمه قرار دارد. هم چنین یکی از بناهای با ارزش دوره صفویه به نام قدمگاه خواجه خضر در دامنه ضلع شرقی این قلعه قرار دارد و در گذشته نیز قبرستان بزرگی در کنار آن قرار داشته است. قلعه خندان گرگان متعلق دوره ساسانی- اسلامی است و به شماره ۱۷۰۱ در فهرست آثار ملی قرار دارد.
پل آق قلا
این پل در شهر آق‌قلا و بر روی گرگانرود قرار دارد. پل آق‌قلا ۷۶ متر طول دارد و عرض معبر آن چهار متر و ۳۰ سانتیمتر است. پل چهار چشمه دارد و عرضه دهانه و قسمت جنوبی پل ۱۱ متر و عرض دهانه شمالی آن ۹متر و ۶۰ سانتیمتر است. ارتفاع پل تا سطح آب در حالت عادی ۱۱ متر است. پایه‌های این پل از دوره سلجوقی باقی مانده و در زمان صفویه بر روی پایه‌های به جا مانده پل جدید ساخته شده است.
کاخ آقا محمد خان قاجار
مربوط به اوایل دوره قاجار و اولین کاخ این دوره بوده است. این عمارت با ارزشترین بنای تاریخی گرگان است. این بنا توسط آغامحمدخان قاجار ساخته شده و در نزدیکی دروازه بسطام سابق حدود فلکه کاخ و پارک شهر فعلی ساختمان شهرداری گرگان قرار دارد.
این کاخ دارای عمارت های دارالعماره و دار الحکومه – کلاه فرهنگی عباس خانی و سلسیان خانی می باشد.
کاخ اختصاصی گرگان
که به کاخ موزه گرگان یا کاخ سلطنتی مشهور است و به دوره پهلوی اول اختصاص دارد. کاخ شهر گرگان پس از مرمت به کاخ موزه گرگان تبدیل شد. این بنا در دو طبقه به سبک اروپایی در سال ۱۳۱۷ هجری شمسی به دستور رضاخان در کنار مجموعه ای از ساختمان های اداری ساخته شده است.
کاخ شهر گرگان با قدمتی بیش از ۷۰ سال، در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی به عنوان بیست و چهارمین موزه کشور و نخستین موزه شمال کشور مطرح بوده که در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی به ثبت آثار ملی رسید و اکنون در طبقه همکف این کاخ فقط تعدادی شی کشف شده از شهر تاریخی جرجان به نمایش گذاشته شده و در عین حال بخش مشاهیر شامل تندیس چند تن از اندیشمندان و نام آوران جرجان و استرآباد در این طبقه قرار دارد و به بخش مشاهیر مشهور است.
طبقه بالا با اشیای مربوط به دوره پهلوی دوم تجهیز شده است. این کاخ در پارک شهر گرگان واقع شده است.
خانه‌های تاریخی گرگان
خانه امیر لطفی
مربوط به دوره قاجار است. خانه امیر لطفی در محله چهارشنبه‌ای واقع شده است و بنایی است دو طبقه و روبه جنوب با یک هزار متر مساحت که شامل دوبخش ۱- هسته اصلی بنا و ۲- بخش های خدماتی است. عمده ارزش بنا به هسته ساختمان اصلی بستگی دارد و در مرکز خود هر طبقه یک اطاق سه دربی و دو راه پله در مجاورت آن و سپس یک اطاق دیگر در هر سو دارد. بدین صورت بنایی است که ۳ اتاق و دو راه پله نمای اصلی آن را تشکیل می دهد.
در خانه امیر لطفی از فضای مورد استفاده در کرسی چینی نیز به نحو مطلوب استفاده شده است و با ساخت حوض‌خانه؛ در مسیر آب شهری که از جنوب وارد ساختمان می شود، فضایی برای ایام گرم تابستان فراهم آورده شده است. درب های چوبی دو لنگه که در طبقه اول دارای کتیبه و در طبقه دوم دارای هلال می باشند نمای اصلی بنا را جلوه ای خاص بخشیده اند.
فرم موزون رعایت تقارن، ارتفاع مناسب با ابعاد بنا سرشیرهای پیش آمده و آجر فرش گچ‌بری اتاق ها تفکیک فضاهای خدماتی چون آشپزخانه و انباری و بخش خدمه از هسته اصلی از ویژگی های بنای امیر لطفی است. تاریخ ساخت این بنا به اواخر دوره قاجاریه می رسد و اوج رونق بنا زمان پهلوی اول بوده است. این بنا در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۹۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
خانه باقری گرگان
مربوط به دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی می‌باشد. خانه باقری ها در بافت تاریخی و محله سرچشمه گرگان با مساحت ۳ هزار مترمربع و زیربنای یک هزارو ۵۵۵ متر مربع، ۷ حیاط، ۴۲ اتاق و ۴ در دارد.
موقعیت قرارگیری بنا در بافت قدیم گرگان که از شرق به راسته بازار نعلبندان و مسجد جامع و از شمال و شمال غرب به مجموعه تاریخی تقوی و امامزاده نور منتهی می شود به ارزش آن افزوده است.
در این بنا اتاق های طبقه اول در جنوب و شرق قرار دارند چون در معرض نور آفتاب بیشتری هستند و در زمستان مورد استفاده قرار می گرفتند ولی اتاق های طبقات فوقانی دارای در و پنجره های متعدد در شمال و جنوب بنا هستند.
خانه خراسانی
مربوط به اواخر دوره قاجار است. خانه خراسانی در خاور امامزاده نور، در کوچه خراسانی واقع است و از جمله بناهای اواخر عهد قاجاریه گرگان است.تاریخ ساخت این بنا بر اساس سنگ نبشته‌ی سطوح زیرین سرشیرهای آن به ۱۲۹۵ می رسد که با سلطنت ناصر الدین شاه هم زمان است. این بنا در دو بخش ساخته شده :
۱- بخش شمالی
۲- بخش جنوبی عمده ارزش‌های معماری‌برجای‌مانده بنا؛ بخش جنوبی آن است و بخش شمالی فاقد ارزش تاریخی است.
بنای خانه خراسانی در طبقه دوم از پیشکن به عنوان عنصر ارتباط دهنده استفاده نموده است که در نمای شمالی بنا ساخته شده است. این عنصر معماری در معماری جنوب ایران نیز به چشم می خورد .تعداد بازشوها از دیگر ویژگی‌های این بناست که خاص معماری مناطق گرم و مرطوب ایران است تا بتوان در اوج گرما و شرجی از کوران استفاده نمود.طاق‌ها و طاق نماها، تزیینات گچ بری موسوم به دندان موشی، ارسی های زیبا و پنجره های مشبک، با شیشه های رنگین، نقاشی های سطوخ زیرین سر شیرها که با آیات و اشعار آمیخته شده است. این بنا در سال ۱۳۷۷ طی شماره ۲۲۷۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید .
خانه دارویی
به جا مانده از اوایل دوره پهلوی اول می‌باشد.
خانه شیرنگی
مربوط به دوره پهلوی و واقع در بافت قدیمی شهر است. این اثر در محله نعلبندان و جنب امامزاده نور شهر گرگان واقع شده است. پلان این بنا به صورت مربع و مستطیل شکل در دو طبقه و هر طبقه دارای دو اتاق می باشد.
کف اتاق طبقه دوم با چوب نراد روسی فرش شده و در و پنجره های بنا نیز چوبی است.
مصالح به کار رفته در این بنا آجر ۲۵ در ۳۵ سانتی متر و خشت خام در دیوارها، سقف سفال پوش، تزئینات گچی در نمای زیر سقف می باشد و از آثار اواخر دوره قاجاریه می باشد.
خانه کبیر
مربوط به اواخر دوره قاجار و واقع در بافت قدیمی شهر است.
خانه مفیدیان
مربوط به دوره قاجار، که در گرگان در کوچه‌ای به همین اسم واقع شده است.
خانه میرشهیدی
به جا مانده از دوره قاجار که ثبت ملی نیز رسیده است.
