قدیمی ترین مسجد شیراز
معرفی مسجد جامع عتیق شیراز
بناهای قدیمی همواره جذابیت های خاص خود را داشته اند. معماری ناشناخته ، اسرار آمیز بودن و جلوه‌‌ی منحصر به فرد آنها همواره نظر تاریخ دوستان و گردشگران را به سمت و سوی خود جذب کرده است. این بار شما را با قدیمی ترین مسجد شیراز آشنا خواهیم کرد. این مسجد عظیم هر ساله میزبان گردشگران و مسافران بسیاری از داخل و خارج کشور است. اگر به شیراز سفر کردید حتما سری به این مسجد نیز بزنید و دیدن این مکان را از دست ندهید. با مجله گردشگری تاریخ ما در این مقاله همراه باشید تا درباره‌ی این مسجد بیشتر بدانیم.
مسجد جامع عتیق کهنترین مسجد شیراز میباشد که مسجد جمعه یا آدینه نیز نامیده می‌شود. بنای اولیه این مسجد در سال ۲۸۱ هجری قمری در زمان عمرو لیث صفاری ساخته شده‌است. بعدها شاه اسحق اینجو در سال ۷۵۲ هجری قمری ساختمانی در میان مسجد بنا کرد که آن را خدایخانه یا دارالمصحف می‌نامند و مکان نگهداری قرآن مجید و مکان تلاوت آن بوده‌است. کتیبه سنگی آن از نمونه‌های ارزنده هنر خطاطی به‌شمار می‌رود. این کتیبه به خط یحیی الجمالی الصوفی خطاط نامدار زمان شاه اسحق نوشته شده و حاوی جملاتی در شان قرآن مجید است.
معماری مسجد عتیق
خدایخانه اتاق مکعب گونه ای است که دور تا دور آن را ایوانی به پهنای دو متر فرا گرفته است. در چهار گوشه بیرونی آن چهار ستون گرد و مناره مانند قرار گرفته است. سقف ایوانهای شرقی و غربی آن هر یک به وسیله چهار ستون و سقف ایوان های شمالی و جنوبی آن به وسیله دو ستون سنگی پابرجا شده اند. ابعاد این ساختمان همراه با ایوان هایش از بیرون ۱۰×۱۲ متر و ابعاد اتاق میانی ۶×۸ متراست.در میانه این ضلع تاق نمای بلندی قرار دارد که آن را تاق مروارید گویند. این تاق دارای دو گلدسته بلند و زیباست و سقف آن به وسیله آجر، مقرنس کاری شده است. طرف مغرب این تاق نما دالان در شمالی (در دوازده امام) و پنج تاق نمای دیگر است. در شرق تاق مروارید شبستانی بزرگ قرار دارد که دارای پنج در آهنی شبکه ای است و محراب آن از سنگ میباشد و بخش شمالی آن دو طبقه است. ده تاق نما در درازای این ضلع ساخته شده که یکی از آنها دالان در ورودی قدیمی است. در وروردی این ضلع به بازار جدید شاهچراغ ختم می شود که پشت آنها شبستانی باریک است.
پشت آن نیز شبستانی باریک و قدیمی است که هر دو سوی آن دو طبقه است و سقف آن آجری می باشد و در آخر آن محرابی قرار دارد که منبر چوبی ۱۳ پله ای نیز در کنار آن قرار دارد. در دو سوی محراب دو ستون سنگی مارپیچ وجود دارد و سقف محراب با کاشی آبی مقرنس کاری شده است. در مغرب سردر جنوبی، شبستان بزرگ و جدیدی ساخته شده است. این شبستان دارای یک منبر دوازده پله ای از جنس آهن و سنگ مرمر است. محراب زیبای آن نیز در سمت راست منبر قرار دارد. روی دیوارها و محراب آن ۱۳ آیه و احادیث نبوی بر روی کاشی با خط ثلث و نسخ نوشته شده است.در میان این ضلع تاق نمای پهن و بلندی است که در پیشانی آن کاشی کاری های زیبایی انجام گرفته است. در درون آن هفت تاق نمای کوچک و یک راه پله است و در سمت چپ آن چهار تاق نمای کوچک و ایوانی در پشت آنها قرار دارد. در سمت راست آن نیز چهار تاق نمای کوچک است که یکی از آنها در خروجی مسجد است.
این مسجد اولین هسته مذهبی در شهر شیراز است که جدا از عملکرد مذهبی نقش اجتماعی-سیاسی نیز داشته‌است و به همین دلیل دارای ۶ ورودی در اضلاع مختلف میباشد که مهم‌ترین آن ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی گردیده‌است.
ساخت بنای این مسجد متعلق به دوران حکومت عمرولیث صفاری، دومین فرمانروای سلسله‌ی صفاریان یعنی بین سال‌های ۲۶۵ هجری قمری تا ۲۸۷ هجری قمری است. بنای این مسجد در طول حیات خود بارها مرمت شده است که بسیاری از این مرمت‌ها قدمت قابل توجهی دارند.
از دیگر مشاهداتی که قدمت این مسجد را تایید می‌کند، توصیف این بنا در سفرنامه‌های کهن است. مقدسی، جهانگرد اوایل قرن چهارم هجری قمری، مسجد عتیق را در هفت اقلیم بی‌نظیر می‌داند و ابن‌بطوطه، سیاح معروف قرن هشتم هجری قمری، در سفرنامه‌ی خود، مسجد عتیق را یکی از وسیع‌ترین و زیباترین مساجد جهان معرفی می‌کند.
این مسجد در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ و به شماره‌ی ۷۲ در میان آثار ملی ایران ثبت شده است.
در بررسی‌های باستان شناسی صورت‌گرفته از این مسجد، نسخه‌های خطی قدیمی یافت شده که مهم‌ترین آنها یک کتاب قرآن قدیمی است. کتابی که روی تمام صفحات آن نام مسجد جامع عتیق شیراز حک شده و نشان دهنده‌ی قدمت و اهمیت آن است. مردم شیراز قدیم بر این باورند که در زیر این خانه عصای موسی قرار گرفته است.
یکی از نکات قابل توجه در مورد مسجد عتیق ارادت حافظ نسبت به آن بوده که بارها در اسناد تاریخی به آن اشاره شده است. امین احمد رازی -تذکره‌نویس و ادیب ایرانی قرن یازدهم هجری و نویسنده کتاب چهار جلدی هفت اقلیم- از جمله افرادی به شمار می رود که در این باره سخن گفته است. وی در سال ۱۰۱۰ هجری قمری در بخشی از کتاب هفت اقلیم خود مفصل درباره حافظ سخن می گوید و می گوید مسجد عتیق مسجدی بوده که حافظ شیرازی هر شب جمعه به آن می رفت و قرآن تلاوت می کرد.
برخی از محققان ادبی با استناد به اینکه حافظ از طریق مشاغل دیوانی (حکومتی) هزینه های خود را تامین می کرده است بر این باورند که این شاعر از طرف شاه اسحاق اینجو، مسوولیت خدایخانه را بر عهده داشته و به همین دلیل در این عمارت حضور می یافته است.
البته حضور بزرگان در این مسجد محدود به حافظ نبوده است و در قرن معاصر، شهید محراب آیت الله دستغیب به مدت چهل سال در این مسجد منبر و مجلس داشتند.
ادرس مسجد عتیق شیراز
آدرس: استان فارس، شیراز، ضلع جنوب شرقی شاهچراغ
اگر قصد استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی را دارید از اتوبوس هایی استفاده کنید که از خیابان لطفعلی خان زند می گذرند. بین بلوار زینبیه و چهارراه مشیر پیاده شوید. نزدیک ترین ایستگاه مترو به مسجد عتیق ایستگاه زندیه است و از آنجا باید با استفاده از تاکسی یا اتوبوس به این جاذبه برسید.
ویدئوی شاهچراغ و مسجد عتیق
سایر منابع
مسجد جامع عتیق شیراز ، کهنترین مسجد شهر – سفرزون
مسجد جامع عتیق شیراز | قدیمی ترین مسجد شهر – کارناوال
