مخترع قلیان چه کسی بود؟
آشنایی با تاریخچه قلیان و ساخت آن در ایران
برای افرادی که علاقه مند به دانستن تاریخچه و اولین ها در هر وسیله ای هستند شاید جالب باشد که بدانند تاریخچه قلیان در ایران به چند سال قبل بازمیگردد و اولین کسی که قلیان کشید که بود.
قلیان چگونه اختراع شد؟
اولین بار ابوالفتح گیلانی (متوفی ۱۵۸۸) پزشک ایرانیِ دربار اکبر اول، سلطان مغول هند بود که دود تنباکو را از یک ظرف آب عبور داد تا آن را خالص تر و سرد نماید و از این طریق قلیان که در شبه قاره به حقّه معروف است را ابداع نمود.
قلیان کشیدن در ایران از چه زمانی آغاز شد؟
مورخان می گویند احتمالاً کشیدن قلیان که اختراع هندی – ایرانی است، از زمان شاه طهماسب اول آغاز شده و در دوره قاجار فراگیر شده است؛ آنطور که توانست محملی برای یک حرکت اعتراضی در عصر ناصرالدین شاه باشد.
ممنوعیت کشیدن قلیان در زمان ناصرالیدن شاه
“نهضت تنباکو” جنبشی اجتماعی در اعتراض به اعطای امتیاز انحصاری تنباکو به شرکت “رِژی” به مدت ۵۵ سال بود که طی آن با فتوای آیت الله میرزای شیرازی استعمال توتون و تنباکو حرام اعلام شد و مردم با شکستن قلیان ها اولین مبارزات ضداستعماری خود را کلید زدند.
روزی که میرزای شیرازی حکم حرام بودن استعمال توتون و تنباکو را صادر کرد، در تهران تا بعدازظهر مردم همه قلیان ها را شکستند و انبارهای توتون و تنباکو را به آتش کشیدند؛ حتی در یکی از شهرها، تعدادی از جوانان به خانه حاکم هجوم بردند تا او را از قلیان کشیدن منع کنند و به او گفتند:آقا میرزا فرمودند استعمال تنباکو، محاربه با امام زمان(عج) است! ما اجازه نمی دهیم تو به جنگ با امام زمان بروی!
در کاخ شاه نیز زنان قلیان ها را شکستند و وقتی ناصرالدین شاه از انیس الدوله پرسید:«خانم، چرا قلیان ها را از هم جدا و جمع می کنند؟» او جواب می دهد:«برای آنکه قلیان حرام شده». ناصرالدین شاه روی در هم کشیده، می گوید:«که حرام کرده؟» انیس الدوله با همان حال می گوید:«همان کس که مرا به تو حلال کرده». شاه بعد از آن هیچ نگفت و برگشت و برای آنکه مبادا به احترامش لطمه ای وارد شود، بعد از آن به هیچ یک از نوکران خود دستور نمی داد قلیان بیاورند و در تمام دربار قلیان ها را جمع کردند.
تاریخچه قلیان از زمان ناصرالدین شاه و قبل و بعد
شاید این اولین ممنوعیت مصرف قلیان بود، اما بعد از آن در طول تاریخ چندین بار نه به علت تحریم تنباکو بلکه به دلایل اجتماعی و پزشکی شاهد ممنوعیت چندباره و آزاد شدن مجدد مصرف قلیان در کشور بوده ایم.
بپذیریم یا نپذیریم، انگار سال های اخیر قلیان خودش را به جامعه ایرانی تحمیل کرده است و دیگر برخی جوانان چه زن و چه مرد گوی عاشقی را از ناصرالدین شاه ربوده اند، آنچنان که دیگر لازم نیست حتماً به قهوه خانه ها یا سفره خانه های سنتی بروی تا آن را ببینی، از هر کجای شهر که بگذری، از تفرجگاه ها و پارک ها گرفته تا حتی راسته های خرید و مقابل مغازه ها، اقبال جادویی به قلیان احساس می شود. این تازه جدای از حضور پررنگ آن در اندرونی خانه ها و خوش رقصی اش در تجمعات فامیلی و خانوادگی است.
کشیدن قلیان چندبار ممنوع شد؟
شاید پس از تحریم تنباکو و شکسته شدن قلیان ها در زمان ناصرالدین شاه قاچار، در سال ۷۱ بود که جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، ممنوعیت استعمال قلیان را به هیأت وزیران، ریاست جمهوری و مجلس ارائه داد و از این سال تا سال ۷۶ مصوبه مجموعه هیأت دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و بر اساس آن استعمال سیگار و مواد دخانی در اماکن عمومی ممنوع اعلام شد. با این حال، ورق چندبار برگشت و قلیان دوباره بر میزهای قهوه خانه ها جا خوش کرد.
در سال ۱۳۸۳ باز مصرف قلیان در اماکن عمومی کشور ممنوع شد ولی این ممنوعیت ادامه نداشت و در سال ۱۳۸۴ با اصلاح تبصره ماده ۱ آئین نامه ممنوعیت استعمال و عرضه سیگار و سایر مواد دخانی در اماکن عمومی، قهوه خانه ها و رستوران های سنتی مجاز به عرضه سیگار و مواد دخانی شدند.
اما به فاصله کمتر از یک سال، قلیان ها دوباره جمع شدند. از آن زمان تا سال ۸۶ قهوه خانه داران چندان زیر ذره بین اداره سلامت وزارت بهداشت نبودند اما در دولت نهم، وقتی بحث ممنوعیت قلیان ها دوباره مطرح شد، مخالفت سازمان میراث فرهنگی و صنف قهوه خانه داران باعث شد تا سیاست های متعادل تری درباره قلیان اعمال شود.
نتیجه آن شد که پای قلیان به صورت محدود به قهوه خانه ها باز شد و استعمال آن فقط در اماکن دارای پروانه، به شرط استفاده نکردن از توتون های اسانس دار مجاز بود. در دولت دهم اما باز هم سیاست های وزارت بهداشت، به ممنوع کردن قلیان معطوف بود. تا جایی که وقتی جمع آوری قلیان از قهوه خانه ها با رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تصویب شد، رئیس اتحادیه قهوه خانه های سنتی کشور از تعطیلی قریب الوقوع این صنف خبر داد. علایی گفته بود با تعطیلی قهوه خانه ها در سال ۸۶ مشتری ها به زیرزمین ها رفته و مشکلات فراوان زیادی را بوجود آوردند.
