اسناد و مدارک تاریخی
در تاریخ نویسی پژوهشگر باید مراحل و قوانینی را رعایت کند.پیش از اینکه او به نوشتن و تحقیق پردازد بایستی سندیت و درستی منابع تحقیق خود را جویا شود و اطمینان پیدا کند که آن منابعی که از روی آنها دارد اظهارنظر و داوری میکند تا چه اندازه معتبر است؟ آیا اصلا معتبرهست؟ چه بخش هایی از آن را میتوان اعتماد کرد و چه بخشهایی را نه؟ چه بخش هایی بیشتر چه بخش هایی کمتر؟ و هربخش از نوشته یا منبع به درد چه موضوعات و جایگاهی میخورد؟جهانگیر قائم مقامی میگوید:
چون مدارکی که برای تحقیق درباره موضوع مورد بحث لازم است معلوم شد محقق باید آنها را از نظر اهمیت و اصالت و اعتبار طبقه بندی کند،مدارک دست اول و اسناد اصلی را مقدم بر همه قرار دهد و سپس به مدارک خطی که سواد نسخ اصلی هستند بپردازدزیرا همانگونه که هراندازه واسطه نقل یک خبر بیشتر باشد امکان ضعف در آن بیشتر است،تعداد نسخ یک مدرک هم اگر زیاد باشد امکان تحریف و تصحیف و دگرگونه شدن مطالب آن بیشتر می شود.در این باره میتوان مثالی ارائه کرد:
فرض کنید گلوله ای برفی از فراز کوه به طرف دامنۀ آن بغلتد.هنگامی که آن گلوله به دامنۀ کوه می رسد چه وضعی خواهد داشت؟در طی سقوط خود در هر لحظه بزرگ و بزرگ تر می شود تا آنجا که در دامنه کوه به صورت بهمن درمی آید.این بهمن از لحاظ کیفیت جنس ظاهرا مانند همان گلوله برف است،اما از لحاظ کیفیت حقیقی و کمیت چیز دیگری است زیرا چه بسا در مسیر غلتیدن خود مقداری از موادی که در لحظات اول سقوط داشته به اطراف پراکنده شده و مواد مشابهی به آن اضافه گردیده است و نیز موادی از جنس دیگر را هم با خود به قعر دره آورده است.یک مدرک قدیمی هم که به صورت خطی به دست ما می رسد و نسخ متعددی از آن موجود است به مثابه همان گلوله برفی است که در طی سالها نساخ و کتاب،تحریفات و تصحیفات و حتی مداخلاتی در آن کرده اند.
بنابراین برای انتخاب مدارک معتبر باید آنها را شناخت و ارزیابی کرد.در مورد منابعی از گروه کتیبه ها،پاپیروس ها،خطوط قدیمی،اشیاء باستانی،عتیقه ها و آثار تاریخی،سکه ها،مهرها،تصاویر،نقاشی ها و مینیاتورها باید اصالت آنها معلوم شود و در این خصوص برای یک محقق تاریخ،شهادت و تأیید متخصصان فن کافی است ولی دربارۀ مدارک کتبی،محقق باید خود نقایص بالفعل و نارسائی های بالقوه آنها را دریابد…ادامه دارد
روش تحقیق در تاریخنگاری،جهانگیر قائم مقامی،نشر دانشگاه ملی،۱۳۵۸،ص۲۱ و نگاره از ویکیپدیا
