به گزارش تاریخ ما، تیرماه امسال نخستین فصل مطالعه در شهر باستانی «اوجان» به عنوان پایتخت تابستانی ایلخانان با هدف شناسایی گمانه‌زنی، تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی– ایلخانی انجام شد، محوطه‌ای تاریخی که در بررسی‌های باستان‌شناسی در منطقه «بستان‌آباد» آذربایجان شرقی در سال ۱۳۹۲ کشف شد و در همان زمان، نمونه سفال‌ها، سکه و آثار فرهنگی دیگری از محوطه به دست آمد.

هرچند گفته می‌شود این شهر قبل از دوره ایلخانی و بخصوص در دوره سلجوقیان ساخته شده، اما به دنبال حوادث مختلف مانند زلزله و جنگ‌های متعدد نتوانسته موجودیت خود را به عنوان یک شهر مهم و استراتژیک حفظ کند و تنها در دوره‌ی ایلخانی به شکوه و رونق شایسته‌ی خود دست پیدا می‌کند. می‌توان گفت که باستان‌شناسان پیدایش این شهر را یکی از مهمترین تحولات اجتماعی دوره ایلخانی با ماهیت هنر معماری و شهرسازی خاص خود می‌دانند.

رحیم ولایتی، سرپرست هیات فصل اول کاوش شهر تاریخی اوجان در آذربایجان شرقی، با اشاره به متمرکز بودن تلاش هیات باستان شناسی دانشگاه تهران در این کاوش، بر پاکسازی و آزادسازی بخشی از معماری قلعه بزرگ و “ارگ حکومتی اوجان” گفت: پس از این مرحله هیات باستان‌شناسی قصد دارد با پاکسازی داخل محوطه نسبت به مرمت معماری قلعه و ارگ حکومتی اقدام کرده و سپس از این مکان به عنوان موزه پَژوهشی شهر تاریخی اوجان برای حفظ و حمایت از مواریث فرهنگی استفاده کند.

او در ادامه به شناسایی و معرفی شهر تاریخی و ایلخانی اوجان در سال ۱۳۹۲ و در بررسی‌های باستان شناسی میدانی اشاره کرد و گفت: در سال گذشته طرحی برای تعیین عرصه و حریم شهر باستانی اوجان از طرف دانشگاه تهران به پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ارائه شد که پس از انجام طرح، فصل اول کاوش قلعه و ارگ حکومتی شهر اوجان به تصویب شورای پژوهشی پژوهشکده باستان شناسی رسید.

به گفته وی، بر اساس مجوز صادره کاوش در شمال شرق این قلعه بزرگ دیوار بخشی از قلعه و برج و باروی شمال شرقی قلعه از خاک و رسوبات آزادسازی شد و در نهایت دیوارهای جانبی قلعه به ارتفاع حدود چهار متر نمایان و پاک سازی شد،‌همچنین در پایان کاوش حفاظت ضروری مانند پر کردن پای دیوار بیرون آمده، پاکسازی دیوار برای جلوگیری از نفوذ آب باران به دیوارها انجام و برای حفاظت اساسی به پژوهشکده باستان شناسی واگذار شد تا با کمک پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی –تاریخی  اقدام لازم انجام شود.

او در ادامه به کشف نمونه سفال ها، سکه و آثار فرهنگی سطحی در بررسی باستان شناسی سال ۱۳۹۲ اشاره کرد.

کشف ساختارهای سنگی و خشتی و کاشی

ولایتی در ادامه از آثار منقول و غیر منقول که از  کاوش و بررسی های باستان شناختی این شهر به دست آمده به ساختار های سنگی و خشتی و کاشی های متعددی اشاره کرد که احتمالا متصل به بناها بوده اند و افزود: این کاشی‌ها به صورت آجر کاشی و کاشی معرق هستند که به وفور نمونه های آنها در  سطح محوطه قابل مشاهده است.

وی با بیان این‌که بقایای سطحی محوطه نشان می‌دهد که احتمالا محل کوشک یا کاخ در جنوب غربی ارگ (طبق نقاشی چلبی در شمال غرب ارگ است) و به فاصله تقریبی۱۰۰ متری آن و داخل حصار بوده است، افزود: به نظر می‌رسد محل شارستان و ربض خارج از محدوده شناسایی شده و فعالیت‌های کشاورزی و تسطیح اراضی موجب تخریب این بخش شده است.

او تاکید کرد: حتی محل کنونی روستای اشرف آباد نیز می‌تواند یکی از پیش‌فرض‌های مکان احتمالی «شارستان» و «ربض» باشد و احتمال می‌رود هنگام ساخت جاده دسترسی روستا، قسمتی از محدوده «ربض» از بین رفته باشد

.

تاسیس شهر اوجان توسط سلجوقیان

ولایتی در ادامه به تاسیس شهر اوجانِ به وسیله سلجوقیان اشاره کرد و گفت: این شهر در دوره  ایلخانان باز سازی و گسترش پیدا کرد. این شهر در نزدیکی محل فعلی شهرستان بستان آباد در استان آذربایجان شرقی، بر سر راه جاده بین المللی ابریشم، جاده تهران (ری قدیم) به تبریز، جاده تبریز- اردبیل و مسیر ترانزیتی ترکیه (آناتولی قدیم) و اروپا قرار دارد و از زمان‌های قدیم محل اقامت و گذرِ بسیاری از کاروانها و بازرگانان ایرانی، چینی، رومی و تُرک بوده است.

وی با اشاره به این که این شهر از سمت شرق نزدیکترین محل اقامت مسافران و بازرگانان، قبل از رسیدن به شهر تبریز محسوب می شده است، گفت: در دوره ایلخانی به دلیل موقعیت خاص و استراتژیک آن و همچنین از نظر دارا بودن مراتع و باغات سرسبز در دامنه کوه سهند و علاقه خاص ایلخانان به شهرهایی با موقعیتِ استراتژیک و تجاری، مورد توجه ایلخانان مغول و به ویژه غازان خان قرار گرفت. در آن دوران یک «ابواب البّر»  و «ارگ» در هسته مرکزی شهر ساخته و وقف خاندان ایلخانیِ ایران شد.

او با بیان این‌که آنچه از منابع تاریخی بر می آید نشانگر موجودیت این شهر در حوالی بستان آبادِ فعلی است که در دوره ایلخانی رونق می‌یابد، ادامه داد: موجودیت منطقه به عنوان یک شهر به دوره‌های قبل از ایلخانی بر می گردد، چون در منابع قرن ۵ و ۴ هجری مصادف با دوره حکومت سلجوقیان از این شهر سخن به میان آمده است و مطالعات علم باستان شناختی نیز بر صحت این موضوع تأکید دارند.

وی در ادامه از گسترش اولیه این شهر در سده‌های ۷ و ۸  هجری خبر داد و اوج شکوفایی شهر را متعلق به اواسط دوره ایلخانی خبر داد و افزود: این شهر در دوره‌های بعدی بخصوص تیموری، قره قویونلو و آق قویونلو  و تا صفوی رونق و اهمیت خود را حفظ کرد و از دوره قاجار به تدریج از اهمیت آن کاسته شده و مسیر انحطاط و زوال را در پیش گرفت.

نقاشی‌هایی از شهر تاریخی اوجان

او یکی از منابع  اثبات مکان یابی شهراوجان را نقاشیهای کتاب “بیان منازل مطراقچی” اعلام  کرد و گفت: در این کتاب آمده است که سلطان سلیمان عثمانی در فاصله سال‌های ۱۵۳۶–۱۵۳۳ هجری شمسی، به بخش غربی ایران (آذربایجان و عراق عجم) و عراق لشکرکشی کرد و از طریق خوی، تبریز، زنجان، سلطانیه، همدان، و قصر شیرین تا بغداد پیش رفت.

ولایتی افزود: سلطان سلیمان عثمانی از راه شهرهای زور، بانه، بوکان، مراغه و سعیدآباد به تبریز بازگشت و در تعقیب شاه طهماسب صفویی بار دیگر تا نزدیکی همدان کشانده شد و سرانجام از طریق تبریز خاک ایران را ترک کرد. 

تاریخ مصور لشکرکشی عثمانی‌ها به ایران

به گفته این باستان شناس، نصوح افندی (مطراقچی)، از همراهان سلطان در این سفر، علاوه بر ارائه گزارشی از این لشکرکشی اغلب منزل‌های مسیر حرکت اردوی عثمانی از جمله شهر تاریخی – وایلخانی اوجان را به تصویر کشید.

او با بیان این‌که نقاشی‌های مطراقچی نوعی تاریخ  مصور لشکر کشی سلطان سلیمان به آذربایجان و از آن جا تا بغداد است، افزود: در این تصاویر، راه‌ها، منزل‌ها، رودها، نهرها، کوه‌ها، گردنه‌ها، دشت ها، پوشش گیاهی و حیوانی منطقه از بیشه و باغچه ها تا تک درختها و دنیای جشن و آبادی ها ( شهرها ، قصبه ها و روستاها) کاروانسراها، دژها، پل ها و عوارض طبیعی به تصویر کشیده شده است.