تاریخ نگاری ایران باستان

جشن رونمایی کتاب (یافته های تازه از ایران باستان ) نوشته (پروفسور والتر هینتس ) با ترجمه (دکتر پرویز رجبی ) و با حضور (علی دهباشی ) سردبیر مجله بخارا، دکتر (روزبه زرین کوب ) و تنی چند از محققان و پژوهشگران ایران باستان عصر روز سه شنبه ۱۵ اسفند ماه در تالار گفتگوی انتشارات ققنوس ناشر کتاب رونمایی شد.

این کتاب مشتمل بر ۱۰ فصل (جام سیمین نویافته از دوره ی ایلام کهن )، (سنگ نبشته ی خشایارشا از تخت جمشید)، (سنگ نبشته ی سه زبانه ی آرامگاه داریوش )، (عناصر مادی و ایلامی در دربار هخامنشی )، (هیئت های نمایندگی در نگاره های تخت جمشید)،(نگاره های اردشیر اول ساسانی )، (نگاره های صخره ای ساسانی در داراب )، (قیصرهای رومی در نگاره های شاپور اول )، (کردیر درنگاره های صخره ای ) و (نبشته های تازه یافته از روزگار ساسانیان ) است و جنبه های گوناگون و متنوعی از تاریخ ایران باستان را موردبررسی قرار می دهد.

در ابتدای این نشست زهره حسین زادگان ضمن خوش آمدگویی به میهمانان حاضر در جلسه ، مقدمه ی کتاب یافته های تازه از ایران باستان را برای علاقه مندان و مشتاقان این کتاب خواند. سپس دکتر پرویز رجبی مترجم کتاب با اشاره به کمبود منابع تاریخی گفت :کمبود منابع تاریخی در ایران قبل از اسلام کاملا مشهود است و هنوز ما نیازمند کتاب ها، مقالات و اسناد تاریخی بسیاری هستیم . منابع تاریخ باستان به نسبت کتاب هایی که در حوزه فلسفه ، ادب ، دین و سیاست منتشر می شود بسیار کم است و کسی داوطلب نیست که پا درراه دشوار تاریخ نگاری باستانی بگذارد.

این باستان شناس به دشواری ترجمه در ایران اشاره کرد و گفت : نویسندگان و مترجمان ، هرگز برای نوشتن تاریخ ایران باستان آزادی اندیشه ندارند و اکثر نویسندگان از طریق چاپلوسی وارد این قضیه می شوند، همچنین به دلیل دشوار بودن پژوهش های تاریخی باستانی منابعی که از آن بدست می آید کامل نبوده و دارای نقصان هایی است .

وی افزود: بیشتر کتاب های تاریخی ما جامع التواریخ ها هستند که هیچ کدام به مردم ایران باستان پرداخته نشده ، زیرا ما در ایران مشکل تاریخ نگاری باستانی داریم .

سپس علی دهباشی سردبیر مجله بخارا، گفت : تاریخ نگاری در زبان فارسی رشته کاملا جوانی است و از انتشار اولین تاریخ نگاری به سبک امروزی توسط مشیرالدوله ما پیشرفت قابل توجهی نداشتیم . تعداد پژوهشگرانی که در این زمینه کار جدی و در خور انجام داده اندنیز آنقدر محدود است که قابل شمارش است .

وی افزود: آنچه هم درباره تاریخ قبل از اسلام انجام شده بسیار محدود است و این نیاز مبرم مانسبت به آگاهی درباره تاریخ قرون اولیه را ترجمه متون تاریخی کتاب هایی که توسط مهمترین کارشناسان آلمانی ، فرانسوی و آمریکایی نوشته شده ، پاسخ داده است . اهمیت کار رجبی از این جهت است که ترجمه ایشان ما را با بخشی دیگر از تاریخ ناشناخته ایران آشنا می کند.

سردبیر مجله بخارا تاکید کرد: آفت بزرگی که تاریخ نگاری ما را تهدید می کند، نگاه ایدئولوژیک به تاریخ ایران است . سال های سال نوعی نگاه خاص تاریخ نگاری ایدئولوژیک که ازسوی حزب کمونیست روسیه تدوین و تنظیم شده بود وارد عرصه تاریخ نویسی ما شد و حاصلش انواع اشتباهات و تحریف های تاریخی بود که هنوز گرفتار آن هستیم . این نگاه استالینی ،تاریخ نویسی مورخ را به عنوان قالب ساز تعیین کرد که با قابلیت های پیش ساخته سراغ دوره های تاریخی برود و طبقات و زورمندان را کشف کند و سرانجام اینکه این نگاه تاریخی بخش مهمی ازتاریخ هر دوره را نادیده می گرفت .

سردبیر مجله بخارا به تاریخ نگاری ایدئولوژیکی پرداخت و خاطر نشان کرد: تاریخ نویسی ایدئولوژیکی نوعی تاریخ نویسی جذاب است که تنها باید حوادث تاریخی را قالب های از پیش تعیین شده گذاشت و براساس آن کل تاریخ سرزمین را بررسی کرد. این نوع تاریخ نویسی ساده وآسان بوده و با گذاشتن در چارچوبی خاص شکل می گیرد.

سخنران بعدی این نشست دکتر روزبه زرین کوب ، به مورخان غربی پرداخت و گفت : مورخان غربی ، معمولا دوره صفوی را آغاز عصر جدید در تاریخ ایران خوانده اند که دست کم از یک نظرموجه است .

وی در ادامه افزود: عواقب ناشی از ارتباط با اروپا، ایران را در یک مسیر تازه ای قرار داد و این آشنایی برای اروپائی ها نیز بی شک ، پر جاذبه بود. همچنین در آن روزگاران ، ایران برای مسافران غربی سرزمینی رویایی ، پر کشش و پر از رمز و راز به شمار می رفت و از این رو جهانگردان بسیاری برای آشنایی با این سرزمین کهن روی به سوی ایران نهادند. این مسافرت ها که در سده ۱۷ میلادی /۱۱ قمری به اوج خود رسید، معرفی ایران و شگفتی ها و زیبایی هایش به اروپا را به دنبال داشت .

زرین کوب به نتیجه سفر جهانگردان اروپایی به ایران اشاره کرد و گفت : نتیجه این آمد و شدهابه ایران ، گردآوری منابع قابل توجه در حوزه علوم مختلفی بود که بعدها اصطلاحاٌ ایران شناسی )خوانده شد و زبان ، ادبیات ، تاریخ ، باستان شناسی ، جغرافیا، جغرافیای تاریخی ، اقتصاد، دین ، فلسفه و هنر را در بر می گرفت .

زرین کوب به « والتر هینتس »  نویسنده آلمانی اشاره کرد و گفت : هینتس در ۲۴ سالگی با نوشتن رساله ای درباره (پطر کبیر، امپراتور روسیه )، درجه دکترا گرفت و یکی از شرق شناسان وایران شناسان ممتاز آلمانی شناخته شد که در رشته های تاریخ ، ادیان ، زبان شناسی و حتی ادبیات فارسی صاحب نظری کم مانند به شمار می رود.

وی به آثار هینتس پرداخت و ابراز داشت : مهم ترین تألیف هینتس درباره تاریخ عصر صفوی ،کتاب (تشکیل دولت ملی در ایران ) است که در سال ۱۹۳۶ م به چاپ رسید که مؤلف در آن به بررسی حکومت آق قویونلوها و تأسیس حکومت صفوی پرداخته است .

وی افزود: (هینتس ) در ۱۹۳۹ میلادی به دعوت (اریک اشمیت ) که در حفاری های تخت جمشید جانشین (هرتفلد) شده بود و در واقع یک دانشمند امریکایی آلمانی تبار بود توانست شاهدبیرون آمدن کتیبه زردشت از زیر خاک باشد. با این همه ، در آغاز علائق (هینتس ) او را به سوی مطالعه تاریخ ایران عصر اسلامی کشاند. در سال ۱۹۳۳ میلادی وی رساله مفصلی درباره (شاه اسماعیل دوم صفوی ) به چاپ رساند. یک سال بعد (هینتس ) مقاله ای نیز در باب (شاه اسماعیل اول )تألیف کرد و در ۱۹۳۵ میلادی هم در مقاله ای ، کتاب (خلاصه التواریخ ) تألیف (قاضی احمد متمی )را به عنوان یکی از منابع مهم عصر صفوی معرفی نمود.

زرین کوب به دیگر مطالعات مهم هینتس اشاره کرد و گفت : هینتس مطالعات دیگری نیز درتاریخ ایران عصر اسلامی انجام داده است . به علاوه ، تسلط او به زبان روسی سبب شد که برخی ازآثار دانشمند بزرگ روسی ، را که در باب تاریخ ایران عصر تیموری نوشته شده بود، به آلمانی ترجمه کند. هینتس در روزگار جوانی درباره سیاست و فرهنگ ایران از کوروش تا اوایل عصرپهلوی نشان داد که با تاریخ معاصر ایران نیز آشنایی کافی دارد و به تدریج به عنوان یکی ازمتخصصان تراز اول جهانی در زمینه مطالعات ایران باستان شناختهش شد.

وی در ادامه افزود: اما به تدریج جاذبه تاریخ و تمدن ایران باستان و شاید ورود به دهلیزها ودالان های تاریک و دیریاب آن توجه هینتس را به خود جلب کرد، البته هینتس از ۱۹۳۸ میلادی که مقاله مهمی به نام (نخستین سال شاهنشاهی داریوش اول ) نوشت ، تمایل خود را به این گونه مباحث نشان داده بود.

زرین کوب به دوران بازنشستگی هینتس اشاره کرد و گفت : هینتس در ایام بازنشستگی باهمکاری یکی از شاگردانش ، در سال ۱۹۸۷ میلادی کتاب کم نظیر (واژه نامه ایلامی ) را در دو جلد به چاپ رساند. والتر هینتس مطالعات مهمی در باب تاریخ و تمدن هخامنشی و ساسانی انجام داده است ، به علاوه وی نه تنها به عنوان متخصص زبان ایلامی ، بلکه به عنوان یک محقق عالی مرتبه درحوزه زبان های باستان و پهلوی آثار ارزنده ای عرضه کرده است . چنان که مطالعات وی درباره تاریخچه ابداع خط میانی فارسی باستان به ارائه نظریه جدیدی منجر شد که براساس آن ، داریوش اول هخامنش را مبدع این خط به شمار آورد.

وی با اشاره به دیگر کتاب های هینتس یادآور شد: هینتس با تألیف آثاری چون (راه های تازه درفارسی باستان ) و کتاب مهم (گنجینه لغوی فارسی باستان در روایات جانبی ) که در آن به بازسازی نام های عصر هخامنشی در متون و منابع بیگانه می پردازد، خدمات قابل توجهی به عالم ایران شناس ارائه کرده است . چنان که کتاب (داریوش و ایرانیان ) او در ۲ جلد با اینکه یک کتاب کاملا تخصصی نیست ولی همواره مورد رجوع متخصصان تاریخ هخامنش بوده است .

زرین کوب در پایان سخنانش به کتاب (یافته ها و پژوهش های ایران باستان ) اشاره کرد و گفت :این کتاب یا به روایت مترجم دانشمند کتاب ، (یافته های تازه از ایران باستان ) حاصل دوران پختگی (والتر هینتس ) و حاصل سفرهای علمی او به ایران در سال های ۱۹۶۷ و ۱۹۶۸ میلادی است که در ده بخش تنظیم شده است و تصاویر بسیار شفاف و روشنی دارد و پرویز رجبی مترجم توانای کتاب نیزآن را به شایستگی ترجمه کرده است ، هینتس در این کتاب نه تنها مورخ بلکه باستان شناس وزبان شناس است . زرین کوب در پایان سخنانش ابراز داشت : هینتس فارسی را خوب می دانست و خوب حرف می زد و به عربی و ترکی نیز مسلط بود و با یونانی و لاتین و زبان های زنده اروپایی مخصوصٹ روسی و ایتالیایی آشنا بوده است . او به واقع یک دانشمند جامع الاطراف بود و آثار ارزشمندی از این مورخ و باستان شناس برای علاقه مندان تاریخ ایران باستان به یادگار مانده است

نویسنده : ناهید خذیر

برگرفته از مجله : بخارا