نظام نیایه در هند باستان

منطقی هندی

در نظم منطقی اندیشه هندی (زیرا نظم زمانی این شش دستگاه نامعلوم است، و اینها در تمام مفردات بنیادی همزمانند) اولین دستگاه فلسفی از این شش دستگاه برهنمی [«نیایه» یا] مجموعه‌ای از نظریه منطقی است که بیش از دو هزاره دوام دارد. «نیایه» یعنی حجت، یعنی راهی که ذهن را به نتیجه‌ای دلالت می‌کند. معروفترین متن نیایه، «نیایه سوتره» است که آن را بی‌هیچ یقینی به گئوتمه نامی نسبت می‌دهند و زمان او را هم، به اختلاف، از قرن سوم ق‌م تا قرن اول میلادی دانسته‌اند.

Darshana از ریشه drs به معنای «دیدن» و «نگریستن». هندیان به جای واژه «فلسفه» همواره «درشنه» می‌گویند، و به معنای اخص اشاره است به یکی از این «شش درشنه».- م.

به معنی «رسیدن به چیزی» و «فرورفتن» در همه موضوعات، خواه موضوعات جسمی باشد و خواه مابعدالطبیعی. و این کار بنا بر روش منطقی و قیاسی صورت می‌‌گیرد، از این رو نیایه را حجت و دانش استدلالی دانسته‌اند.- م.

گئوتمه، مثل همه اندیشندگان هندی، اعلام می‌کند که هدفش از تحریر کتاب حصول به نیروانه است، یعنی رهایی از چنبر کام، که در اینجا بایدبا تفکر روشن و منطقی به آن رسید؛ اما ما در این امر شک داریم، چه نیت ساده‌ او این بود که به زورآزمایان سرگشته مناظرات فلسفی هند دلیل و راهنمایی عرضه کند. او برای آنان اصول احتجاج را تنظیم کرد؛ فنون جدل را نشان داد؛ و فهرست مغالطات مشهور اندیشه را آورد. او همچون ارسطو جویای ساخت استدلال در قیاس صوری است، و معمای حکم را در اوسط می‌یابد؛ او مثل ویلیام جیمز و جان دیوئی به شناسایی و اندیشه چون ابزارهای عملی و اندامهای نیاز و اراده انسان نگاه می‌کند، که توانایی آنها را در هدایت به عمل توفیق‌آمیز باید آزمود. او مردی واقعپرداز است، و با این تصور افراطی که می‌گوید هرگاه کسی، شرط احتیاط به جا نیاورده، جهان را ادراک نکند، هستی جهان از میان خواهد رفت، سروکاری ندارد. ظاهراً همه پیشینیان گئوتمه در نیایه ملحد بودند، و اخلافش هم همه معرفتشناس شدند. دستاوردی که به هند داد یک «ارغنون» پژوهش و اندیشه، و نیز مجموعه‌ای غنی از مصطلحات فلسفی بود.

منبع : تاریخ تمدن , جلد اول : مشرق زمین

نویسنده : ویل دورانت

نشر الکترونیکی سایت تاریخ ما