نخستین پزشک زرتشتی

در اوستا آمده است که اولین طبیب تریته (Thrita) پدر گرشاسب پهلوان بوده، این مرد کسی است که برحسب عقیده زرتشتیان مرض و مرگ و زخم نیزه و تب سوزان را از تنها برطرف مینموده است.

 گشتاسب پادشاه کیان و حامی زرتشت طبیب بزرگ که در طب زرتشت به نام تراتونا ( Thraetaona) است کسی است که در حقیقت مخترع علم طب و کشنده روح خبیث است که انگره مینو باشد، بعلاوه دهنده هوم و سازنده تریاق نیز میباشد.

در وندیداد باب بیستم در فقره اول و دوم آمده است: “زرتشت از اهورامزدا سوال کرد کیست در میان دانایان و پرهیزگاران و توانگران و پیشوایان که تندرستی دهنده و باطل کننده جادو و زورآور که بیماری و مرگ و زخم نیزه پران و گرمای تب را از تن مردم قطع کرد؟” اهورا مزدا در پاسخ فرمود “ای سپیتمان زرتشت، تریته در میان مردم و پرهیزگاران و پیشوایان اولین فردی است که تندرستی دهنده و باطل کننده جادو و زورآور که بیماری را و مرگ و زخم پران و گرمای تب را از تن مردمان دور نماید”.

در فقره سوم آمده است که: تریته طبیب برای درمان تجسس کرد و از فلزات درمان برای مقابله با درد و مرگ بی هنگام و سوختن و تب و سردرد و تب لرزه و مرض آژانه و بیماری اژهوه و بیماری پلید و مارگزیدن و بیماری دورکه و بیماری ساری و نظر بد و گندیدگی و کثافت که اهریمن در تن مردم آورد، بدست آورد (شرح این بیماریها در فصل مربوط خواهد آمد). بعلاوه در کتب مقدس زرتشتیان آمده است که “اهورامزدا کاردی مرصع به تریته عنایت کرد تا با آن عمل جراحی انجام دهد”. از آن گذشته تریته از خواص گیاهان دارویی و عصاره و فشرده آنها اطلاع داشته است.

به هر حال معروف چنین است اول فردی ک ه بدرمان و تداوی بیماران پرداخته تریته است که آریانها مخصوصا هندیها او را خوب میشناختند و دستورهایش را در کشور آریان پیروی مینمودند. در فروردین یشت فقره ۱۳۱ آمده است که” فروهر پاک دین فریدون از خاندان آبتین را میستاییم از برای ایستادگی بر ضد گری و تب سرد”. اما کلمه ترتیا که هندیان از آن یاد مینمایند و در اوستا به نام تریته آمده، بنظر میرسد همان فریدون است. مقصود آن است که ایران باستان همانند جمیع ملل و کشورها یک پدر یا رب النوع طب یا بهتر بگوییم، نماینده درمان بخش و بهبود داشتند و همانطور که اسقلبیوس در یونان و ایمهوتپ در مصر بوده در ایران نام فریدون میباشد. غیر از تریته نام دو تن در تاریخ پزشکی ایران باستان (دوران اول آریاییها) پس از تریته دیده میشود یکی”یما” Yema و دیگری “تراتا اونا ” Thraetaona سابق الذکر اولی توانسته است که بیماران مبتلا به امراض پوستی و استخوانی و دندانی را از افراد سالم مجزا دارد و دومی چنانکه گفته شده ستاره شناس و سازنده هوم و تریاق نیز میباشد (از یادداشتهای مرحوم پورداود و رساله آقای دکترسهراب خدابخشی).

در اینجا یک خبر از شاهنامه را درج مینماییم و آن میرساند که پیدایش دانش و هنر پزشکی را از جمشید دانسته و او را چنانکه در ذیل خدماتش در اوستا آمده است، ضمن کارهای بزرگ جمشید فرموده است:

دگر بویهای خوش آورد باز
که دارند مردم به بویش نیاز
چو بان و چو کافور و چون مشک ناب
چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب
پزشکی و درمان هر دردمند
در تندرستی و راه گزند
همان رازها کرد نیز آشکار
جهان را نیامد چنو خواستار

منبع: جلد اول : تاریخ پزشکی ایران قبل از اسلام، تالیفدکتر محمود نجم آبادی، نشر الکترونیکی: اِنی کاظمی