ریشه اصطلاح «پلوخوری» انواع برنج ایرانی چگونه نامگذاری شده است؟

ایرانیان قدیم فکر می‌کردند برنج را «برزویه طبیب» در زمان «انوشیروان ساسانی» به‌همراه کتاب «کلیله و دمنه» نیز از هند به ایران آورده است. از آن‌موقع هم خیلی طول کشید تا برنج بشود غذای اصلی ایرانی‌ها.

در قرن هفتم شمسی «رشیدالدین فضل‌الله همدانی» در کتاب «آثار و احیاء» نوشته است در زمان وی این ایده رایج بود که برنج را برزویه طبیب به همراه خود از هند به ایران آورده است. او هم چگونگی کشت این برنج را مفصل توضیح داده و جالب اینکه همان‌موقع هم می‌دانسته و گفته که کیفیت برنج گیلان نسبت‌به نقاط دیگر بهتر است.

بنا به منابع تاریخی، از همان دوره ساسانیان کشت برنج در ایران رواج یافته و البته که غذایی سراسری نبوده که در همه نقاط ایران مصرف شود. انواع مختلف برنج در ایران در قرون بعدی نیز کشت شده و به‌مرور توسط کشاورزان ایرانی هم انواع جدیدتر و مرغوب‌تر نیز به وجود آمده که بیشتر باب میل ایرانی‌ها باشد.

 برنج در دوره صفوی، غذایی شاهانه بوده و البته به‌ صورت پلو یا به صورت چلو به‌همراه کباب یا خورش به غذای مخصوص مهمانی‌ها و جشن‌ها نیز تبدیل شده است؛ «بریان پلو» و «قاورمه پلو» و «ملمع پلو» و «دولمه پلو» غذاهای بسیار مشهور دوره صفویه بوده‌اند. تا دوره قاجار هم کار به جایی رسید که «ادوارد پولاک» طبیب مخصوص ناصرالدین قاجار نوشته است: «ایرانیان نیز ساده زندگی می‌کنند و کلا در غذا خوردن و نوشیدن هم عاداتی متعادل دارند. برنج،غلات، سبزیجات، میوه و لبنیات غذای اصلی آنان را تشکیل می‌دهد. در شهرها و در میان مردم مرفه برنج مهم‌ترین جزء غذا هم به‌ حساب می‌آید. برنج در پخت سه غذای ایرانی: پلو، چلو و آش به کار می‌رود. این غذاها نقش بسیار مهمی در زندگی خانواده ایرانی دارند. ایرانی‌ها هم حتی نمی‌توانند بهشت را بدون برنج تصور کنند».

در دنیا برنج انواع مختلفی دارد ولی در ایران فقط برنج سفید و انواع بومی ایرانی پرطرفدار است

اسم برنج‌ها از کجا آمده؟

برنج ایرانی نیز انواع مختلفی دارد. در ایران امروزه حدود ۴۵ نوع برنج کشت و مصرف می‌شود و از همه معروف‌تر برنج صدری و برنج طارم است که بخش بسیار بزرگی از انواع برنج ایرانی را تشکیل می‌دهند؛ از جمله طارم دیلمانی، صدری حسن سرایی، صدری دم‌سیاه، طارم رشتی و طارم محلی.

اغلب برنج‌های ایرانی نیز به نام محل کشت‌شان شناخته می‌شوند یا خصوصیات ظاهری‌شان. برخی هم مثل برنج صدری ماجرایی تاریخی دارند که چنین است: «در دوره قاجار میرزا آقا خان نوری که، صدارت را برعهده داشت، عده‌ای را به کشورهای آسیای شرقی فرستاد و بذر چغندر و برنج را به شمال کشور ایران آوردند. به‌روایتی هم این برنج از هندوستان آورده شده بود و به برنج صدراعظمی نیز موسوم گردید. بعدها بر اثر کثرت استفاده، نام آن از برنج صدراعظمی به برنج صدری هم تغییر یافته است».

برخی انواع برنج نیز به نام کشاورزی که اولین بار آنها را رشد و پرورش داده شناخته می‌شوند؛ برای مثال برنج هاشمی که ماجرایش این است: « در سال ۱۳۶۴ یوسف هاشمی‌زاده متوجه چند خوشه متفاوت در شالیزارش شد. این خوشه‌ها بلندتر بودند و ساقه باریک‌تری نیز داشتند. او این خوشه‌های ویژه و جذاب را جمع‌آوری کرده و در آغاز فصل بهار خزانه جداگانه‌ای هم برای آنها گرفت و آنها را هم نشاء کرد و در فصل برداشت هم جداگانه و با احتیاط آنها را درو کرد و برنج هاشمی متولد شد».

دیگر اینکه در مناطق مختلف ایران علاوه بر گیلان و مازندران انواع دیگری از برنج کشت می‌شود؛ ازجمله برنج عنبربو در خوزستان و مناطق غربی ایران و برنج چمپا در اصفهان و مناطق مرکزی و جنوبی ایران.

در شمال ایران مغازه برنج‌فروشی در دوره قاجار

پلو؛ کشف مهم ایرانی‌ها

مهم‌ترین غذایی که با برنج می‌پزند، چلو است که همان برنج خالی یا برنج سفید است و البته انواع پلو هم هست. جالب است که ایرانی‌ها به بیش از ۴۰ نوع پلو را بلدند بپزند و ماجرا این است: «برخی از پژوهشگران پلو را هم کشف مهم آشپزان ایرانی می‌دانند و نیز معتقدند که هیچ ملتی آن را به خوبی ایرانیان درست نمی‌کنند. به‌عقیده آنان تره‌بار و سبزی، بنشن در قیاس با گوشت، مرغ و ماهی مواد بسیار ارزانی به‌شمار می‌آیند و در آشپزی ایرانی با افزودن این نوع مواد به برنج، آن را به صورت پلو درمی‌آورند که نیازی به خورش جداگانه ندارد و مثل آن است که خورش را با آن مخلوط کرده باشند».

ایرانیان در حال خوردن غذایی از برنج در دوره قاجار

«پلوخوری» از کجا آمد؟

 برنج در تاریخ ایران همواره غذایی بسیار گران و خوراک ثروتمندان و غذای مخصوص مهمانی‌ها و جشن‌ها هم بوده است و مردم عادی جز در مناطقی که برنج کشت می‌شد یا به‌وفور در دسترس بود پلو و چلو هم نمی‌خوردند. در دوره قاجار حتی مشهور است که مردم عادی و فقرا در طول سال فقط یک‌بار پلو نصیبشان می‌شد و آن شب عید نوروز بود.

استفاده از عبارت «پلوخوری» به جای «مهمانی» از گذشته‌های دور به ایرانیان هم رسیده است؛ روزگارانی که برنج غذای مخصوص ضیافت‌ها بود و ایرانی‌ها هم به جای اینکه بگویند می‌رویم مهمانی، می‌گفتند می‌رویم پلوخوری. در شهرهای بزرگ ایران فراگیرشدن مصرف برنج هم از دهه ۴۰ شمسی آغاز شد و حالا کار به جایی رسیده که برنج خارجی هم وارد می‌شود تا سفره ایرانی بدون برنج نماند. باید به آقای «ادوارد پولاک» گفت: ایرانی‌ها نه فقط بهشت را که همین دنیا را هم بدون برنج نمی‌توانند تصور کنند!