مسجد آقا بزرگ
شهر تاریخی کاشان که از شهرستان های استان اصفهان است، به شهر دارالمومنین معروف است و مهد فرهنگ و تمدن سنتی ایران به حساب می آید. اصالت شهر کاشان مورد توجه مورخین بوده و محققان زیادی به این شهر عنوان اولین و با اصالت ترین شهر ایران و حتی جهان را داده اند. این شهر که دارای قدمت ۷۰۰۰ ساله شهرنشینی است، خواستگاه مفاخر علمی و مشاهیر ادبی زیادی است و آثار تاریخی زیادی دارد. یکی از این آثار مسجد آقا بزرگ کاشان است. علاوه بر مسجد آقا بزرگ کاشان و دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهر، اقلیم و شرایط جغرافیایی و آب و هوایی این شهر مورد توجه است که دو نوع آب و هوا دارد و شامل آب و هوای منطقه کوهستانی و آب و هوای ناحیه کویری می باشد که در گذر زمان به عنوان یکی از مناطق مسکونی مهم در ایران مورد توجه واقع شده است. همچنین آداب خاص و رسومی مانند قالیشویی و گلاب گیری از آیین های مهم این شهر سنتی است که هر سال مورد توجه گردشگران زیادی است. با تاریخ ما همراه باشید تا سری به کاشان بزنیم و در این قسمت با یکی از این آثار که مسجد آقا بزرگ کاشان است بیشتر آشنا شویم.
موقعیت جغرافیایی و قدمت مسجد آقا بزرگ کاشان
این بنا یکی از آثار زیبا و باشکوه دوره قاجاریه و پادشاهی محمد شاه قاجار است، و به سبک مدرسه چهارباغ و صدر شهر اصفهان ساخته شده مسجد و مدرسه ای است که از نظر استواری و استحکام تا به امروز وضعیت مناسبی دارد. ساختمان مسجد و مدرسه آقا بزرگ با هزینه و سرمایه شخصی حاج محمد تقی خانبان در نزدیکی بقعه خواجه تاج‌الدین و محله‌ای که به نام خیابان آقابزرگ است و از خیابان فاضل نراقی کاشان انشعاب پیدا می کند، واقع شده است که در حقیقت در محدوده بافت تاریخی و ساختار کهن شهر قرار دارد. این بنای عهد قاجار پس از مدت هشت سال سرانجام در سال ۱۲۶۵ ساخت آن به پایان رسید.
وجه تسمیه مسجد آقا بزرگ کاشان
رسم مردم آن زمان کاشان بر این بوده که نام پدر را بر فرزند پسر می گذاشتند. بعدها این فرزند عالم و مجتهد بزرگی می شود و مردم کاشان به دلیل شاهت نام آن دو نفر به پدر آقا بزرگ و به فرزند آقا کوچک می گفتند. شاه قاجار یعنی محمد شاه در سفر به اصفهان چند روزی هم به کاشان رفته و با علما و بزرگان این شهر و شخص ملامحمد مهدی یا همان آقا کوچک دیدار می کند و به مقام علمی او پی می برد بنابراین دستور می دهد که مردم کاشان ایشان را هم آقا بزرگ خطاب کنند و به حاکم شهر، حاج محمد تقی خانبان هم دستور ساخت این مسجد و مدرسه را می دهد و دختر خود را نیز به عقد آقا بزرگ در می آورد.
معماری مسجد آقابزرگ کاشان
این مجموعه شامل صحن مرکزی، شبستان‌ها، سردر و هشتی ورودی و مقصوره است. اما مدرسه آقا بزرگ دارای بادگیرهایی است که نشانگر بکارگیری عناصر اقلیمی است. گنبدخانه مسجد به روی ۸ پایه بزرگ قرار گرفته که در طرح مسجد های قدیمی کشورمان قرار گرفتن گنبد به روی پایه‌های آزاد به ندرت مشاهده می شود. این طراحی علمی و معماری دقیق سبب ایجاد هوای خنک در محوطه گنبدخانه در فصل گرما و تابستان داغ مناطق کویری شده که دقت و هوشمندی طراحان و معماران مسجد را می رساند. همچنین گودال باغچه و آب نما و حوض بزرگ و باغچه های اطراف آن باعث زیبایی و طراوت و تازگی فضای مسجد آقا بزرگ شده است. از دیگر ویژگی های مثبت و قابل ذکر این بنا سادگی آن است که در این مجموعه زیاده‌روی در تزیینات هرگز به چشم نمی خورد. انواع هنر و تزییناتی که در آن بکار رفته شامل کنده‌کاری های چوبی، گره چینی آلت و لقط، گچ‌بری، نقاشی، مقرنس‌کاری، کاشی‌کاری رسمی‌بندی و یزدی‌بند است که به صورتی استادانه و هنرمندانه بر روی این بنا کار شده است. یک جفت درِ نفیس که درِ ورودی اصلی مسجد است با کنده‌کاری و با گره چینی و گل میخ تزیین شده و هنوز با زیبایی تمام در این مسجد دیده می شود.
این مسجد و مدرسه که یکی از بناهای مهم ایرانی اسلامی محسوب می شود سردر زیبایی دارد و سقف آن با نقاشی و مقرنس های معلق گچی تزیین شده و دیوارهای جلوخان آن، کتیبه بالای سردر تا کف تختگاه های دو طرف درگاه، با کاشی های خشتی رنگارنگ تزیین شده است و معماری اصیل ایرانی را نشان می دهد. در ورودی مسجد روی آن میخ های زیادی بکار رفته و تعداد آن در دولنگه ی در، ۶۶۶۶ عدد است و این عدد تعداد آیات قرآن کریم است. علت بکارگیری این میخ ها یکی جلوگیری ازهجوم اقوام مهاجم در گذشته که مانع هجوم و ورود مهاجمان می شد و علت دیگر که سبب شده هنوز بعد از ۱۸۰ سال این در تا این اندازه سالم باقی بماند اینکه میخ داخل چوب بعد از مدتی زنگ می زند و حالت تُردی به چوب می دهد که این خودش باعث می شود موریانه از آن خوشش نیاید و به این چوب نزدیک نشده و چوب سالم مانده و آسیب نبیند.
در قسمت ورودی و جلوی مسجد و مدرسه آقا بزرگ دو سکو در دو طرف این بنا دیده می شود که پیرنشین نام دارد، دلیل اصلی ساخت این سکوها هم این بوده که افراد عابری که از این مسیر گذر می کنند برای رفع خستگی و تازه کردن نفس چند دقیقه ای بر روی آن نشسته و استراحت کنند. در محوطه داخلی مدرسه، گنبد آجری زیبا و با شکوهی با دو گلدسته در دو طرف وجود دارد، همچنین دو صحن فوقانی و تحتانی و نیز حجره هایی که مکان استراحت و اسکان طلاب و روحانیون است دیده می شود. بعد از هشتی دو دالان مسقف با عرض زیاد وجود دارد که به صحن مدرسه راه دارد. در این دو راهرو، دو شبستان بزرگ وجود دارد که یکی زمستانی و دیگری تابستانی است و در دو طبقه ساخته شده است. بقعه ای معروف به خواجه تاج الدین در قسمت شمالی مسجد و مدرسه آقا بزرگ قرار دارد که اصالت این بنا به قرن ششم باز می گردد.
