تاریخچه رصدخانه خواجه نصیرالدین

تاریخچه ۸۰۰ ساله رصدخانه خواجه نصیرالدین

 ۸۰۰ سال پیش، در روزگاری که هنوز خبری از تلسکوپ و دوربین‌های نجومی نبود، خواجه نصیرالدین طوسی رصدخانه ای را بنا کرد که سال ها به عنوان پیشرفته ترین رصد خانه جهان شناخته می شد و محلی برای مطالعات فصلی و نجومی دانشمندان ایرانی به حساب می آمد.

این رصد خانه یادگاری از دوران طلایی علم و فرهنگ ایران در دنیا به حساب می آید و یکی از یادگارهای علمی و فلکی خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و صاحب رساله مشهور اخلاق ناصری و زیج معروف ایلخانی است که به دست او، با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده است.

رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش‌تر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر – از جمله قطب‌الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان- در آن‌جا جمع شده بودند.

به‌علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به‌علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده‌بود، دانشمندان چینی از جمله فردی به‌نام «فائو مون‌جی» در این مرکز فعالیت داشتند.

در آن زمان به فرمان قوبیلای قآن، امپراطور چین و برادر هلاکو خان، کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به ایران آمدند و پس از بازگشت به چین رصدخانه ای را به همان شیوه ساختند. علاوه بر این دو، رصدخانه های استانبول و هند نیز از روی رصدخانه مراغه الگوبرداری کرده اند و حتی رصدخانه های بزرگ غرب همچون رصدخانه های تیکو براهه در حوالی دانمارک و کپلر از این رصدخانه الهام گرفته اند.

بنا بر اسناد، بنای رصدخانه های اوجین در هندوستان، منزو در بنارس، اورانین برگ در دانمارک و رصدخانه شانگهای چین را نیز می توان برداشتی از رصدخانه مراغه دانست.

کارشناسان بر این باورند که در زمان الغ بیگ ( پادشاه سلسله تیموری) و با احداث رصد خانه سمرقند به دستور او، دانشمندان مراغه تشویق می شوند که به سمرقند بروند اما آنها از این امر سر باز می زنند و ترجیح می دهند برای انجام مطالعات خود در رصد خانه مراغه بمانند.

در نتیجه الغ بیگ برای مجبور کردن ایشان دستور تخریب رصد خانه مراغه را صادر می کند. نوع تخریب بنا و بقایای برجای مانده از جمله کف پوش های ناقص نشان می دهد که احتمالا مردم محلی با آگاهی از تخریب رصدخانه، تقاضا می کنند تا در این فرصت از مصالح به کار رفته در بنا استفاده کنند و به این ترتیب فقط پی این بنا باقی می ماند.

هم اکنون این اثر باستانی همه روزه توسط گردشگران داخلی و خارجی مورد بازدید قرار می گیرد و استقبال خوبی نیز برای دیدن این اثر باستانی کشور به ثبت رسیده است.