گستردگی مرزهای هخامنشیان، چیزی فراتر از تصورات!
تازه ترین یافته های باستان شناسان بیانگر این است که گستردگی سرحدات هخامنشیان فراتر از فرضیه های پیشین بوده است. اما محدوده مرزهای هخامنشی تا کجا امتداد داشته است؟
غالب مورخان با هر رویکردی به تاریخ ایران باستان بر این موضوع که پادشاهی هخامنشیان یکی از بزرگترین امپراتوری‌های تاریخ بوده اتفاق نظر دارند. بنابر شواهد باستان‌شناسی و داده‌های تاریخی، امپراتوری هخامنشیان در اوج گسترش خود سرزمینی بود از بالکان و اروپای شرقی در غرب تا دره سند در شرق که هخامنشیان را در شمار ۱۰ امپراتوری بزرگ تاریخ و از اولین‌ها قرار می‌دهد.
گستردگی مرزهای هخامنشیان واقعا چقدر بوده است؟
بنابر داده‌های تاریخی، شاهنشاهی هخامنشی در بزرگترین گستره سرزمینی خود از بالکان و اروپای شرقی در باختر و تا دره سند در خاور امتداد داشت. این شاهنشاهی در زمان خشایارشای یکم به بالاترین مساحت خود رسید که حدود ۸ میلیون کیلومتر مربع (۳٫۱ میلیون مایل مربع) بود. منطقه‌ای که شامل مصر، سوریه، عربستان، عراق، ایران، ترکمنستان، قزاقستان، قطر، بحرین، چین، هند، پاکستان، افغانستان، تونس، لبنان، فلسطین، اسرائیل، گرجستان، ترکیه، چاد، سودان و بسیاری مناطق دیگر از دنیای امروزین می‌شد.
هخامنشیان نخستین امپراتوری یکپارچه‌ای بودند که برای بیش از ۲۰۰ سال بر این گسترده وسیع فرمان راندند و اولین ابرقدرت تاریخ نیز شناخته می‌شوند. از سویی، یکی از رکوردهای خاص هخامنشیان، حکمرانی بر ۴۴ درصد از جمعیت کل کره زمین در زمان اوج گسترش قلمرو است که مورد مشابهی در تاریخ ندارد.
اما گستردگی مرزهای هخامنشیان موضوعی به شمار می‌رود که همیشه مورد بحث مورخان و باستان‌شناسان بوده است. آخرین داده‌های تاریخی بر همان قلمروی که در ابتدای این نوشتار به آن اشاره کردیم تاکید دارند، اما حالا کشف یک کاخ هخامنشی به همراه سنگ‌نبشته داریوش بزرگ هخامنشی در فاناگوریا در خاک روسیه فعلی، تمام معادلات تاریخی درباره وسعت پادشاهی هخامنشیان را تحت‌الشعاع قراره داده است. به نحوی که ممکن است نیاز به یک بازنگری اساسی در دانسته‌های پیشین درباره قلمرو هخامنشیان وجود داشته باشد. اما آیا واقعا قلمرو هخامنشیان تا روسیه امروزی امتداد داشته است؟
گفتنی است که سالها پیش نیز کشف قدیمی‌ترین فرش جهان با نقوش برگرفته شده از طرح‌های هخامنشی در دره پازیزیک در ابتدای رشته‌کوه آلتای در روسیه، سوالات زیادی درباره ارتباطات این منطقه جغرافیایی با هخامنشیان طرح کرده بود. قالی پازیریک از نظر تاریخی یک اکتشاف مهم و البته سوال برانگیز است چراکه تمام نقوش و سبک بافت آن مشابه قالی ایرانی است اما محل کشف آن کیلومترها دورتر از خاک ایران است.
شواهد باستان‌شناسی نیز حاکی از این است که این قالی در محل کشف بافته شده و احتمال انتقال آن از مسیرهای تجاری به این منطقه بسیار پایین است. در واقع این سخن به این معناست که کشف این قالی در پازیریک در روسیه، احتمالا نشانگر حضور قدرتمند فرهنگی (و احتمالا سیاسی) هخامنشیان در این منطقه است. حال و با کشف کاخ هخامنشیان در خاک روسیه امروزین، باید دید مورخان چه ایده‌های جدیدی درباره نوع حضور هخامنشیان در روسیه دارند!
