قزاقستان: حقایق و تاریخ

قزاقستان اسماً یک جمهوری ریاست جمهوری است، اگرچه به گفته بسیاری از ناظران، در زمان رئیس جمهور قبلی یک دیکتاتوری بود. رئیس جمهور کنونی قاسم ژومارت توکایف، جانشین دست انتخاب رهبر پیشین نورسلطان نظربایف است که از قبل از سقوط اتحاد جماهیر شوروی در قدرت بوده و به چند بار تقلب در انتخابات متهم شده بود.

پارلمان قزاقستان دارای ۳۹ عضو سنا و ۷۷ نماینده مجلس یا مجلس سفلی است. شصت و هفت نماینده مجلس از طریق مردم انتخاب می شوند، اگرچه نامزدها فقط از احزاب طرفدار دولت هستند. احزاب ۱۰ نفر دیگر را انتخاب می کنند. هر استان و شهرهای آستانه و آلماتی هر کدام دو سناتور را انتخاب می کنند. هفت نفر نهایی توسط رئیس جمهور منصوب می شوند.

قزاقستان دارای یک دادگاه عالی با ۴۴ قاضی و همچنین دادگاه های ناحیه و استیناف است.

خلاصه حقایق قزاقستان

نام رسمی: جمهوری قزاقستان

پایتخت: نورسلطان

جمعیت: ۱۸,۷۴۴,۵۴۸ (۲۰۱۸)

زبان های رسمی: قزاقستانی، روسی

واحد پول: تنگه (KZT)

شکل حکومت: جمهوری ریاست جمهوری

آب و هوا: قاره ای، زمستان های سرد و تابستان های گرم، خشک و نیمه خشک

مساحت کل: ۱,۰۵۲,۰۸۵ مایل مربع (۲,۷۲۴,۹۰۰ کیلومتر مربع)

مرتفع ترین نقطه: خان تانگیری شینگی (پیک خان-تنگری) در ۲۲۹۵۰.۵ فوت (۶۹۹۵ متر)

پست ترین نقطه: بیابان قره‌قیه (Vpadina Kaundy)در -۴۳۳ فوت (-۱۳۲ متر) زیر سطح دریا

جمعیت

جمعیت قزاقستان تا سال ۲۰۱۸ حدود ۱۸۷۴۴۵۴۸ نفر تخمین زده شده است. هرچند در  آسیای مرکزی کمتر اتفاق می افتد ،اما  اکثریت شهروندان قزاقستان (۵۴ درصد) در مناطق اطراف شهر زندگی می کنند.

بزرگترین گروه قومی در قزاقستان قزاق ها هستند که ۶۳.۱ درصد از جمعیت را تشکیل می دهند. پس از آن روس ها با ۲۳.۷ درصد قرار دارند. اقلیت های کوچکتر شامل ازبک ها (۲.۹%)، اوکراینی ها (۲.۱%)، اویغورها (۱.۴%)، تاتارها (۱.۳%)، آلمانی ها (۱.۱%) و جمعیت کوچکی از بلاروس ها، آذری ها، لهستانی ها، لیتوانیایی ها، کره ای ها، کردها، چچنی ها و ترک ها هستند.

زبان ها

زبان دولتی قزاقستان قزاقستانی است، یک زبان ترکی که ۶۴.۵ درصد از مردم به آن صحبت می کنند. روسی زبان رسمی تجارت وی ک زبان میانجی است(یک زبان که بین دو گروه که زبان مادری مشترک ندارند) یا زبان مشترک در بین همه اقوام است.

رسم الخط قزاقستان با الفبای سیریلیک نوشته می شود  که یادگاری از تسلط روسیه است. نظربایف تغییر الفبای لاتین را پیشنهاد کرده بود اما بعداً این پیشنهاد را پس گرفت.

مذهب

برای چندین دهه در زمان شوروی، مذهب رسما ممنوع بود. با این حال، از زمان استقلال در سال ۱۹۹۱، مذهب بازگشتی چشمگیر داشته است. امروزه تنها حدود ۳ درصد از مردم بی اعتقاد به مذهب هستند.

۷۰ درصد از شهروندان قزاقستان مسلمان و اکثرا سنی هستند. مسیحیان، عمدتاً ارتدوکس روسی، و با تعداد کمتری از کاتولیک ها و فرقه های مختلف پروتستان ۲۶.۶ درصد از جمعیت را تشکیل می دهند. همچنین تعداد کمی بودایی، یهودی، هندو، مورمون و بهایی نیز وجود دارد.

جغرافیا

قزاقستان نهمین کشور بزرگ جهان با ۱,۰۵۲,۰۸۵ مایل مربع (۲,۷۲۴,۹۰۰ کیلومتر مربع) است. یک سوم این منطقه را زمین های استپی خشک تشکیل می دهد، در حالی که بیشتر آن را مراتع یا بیابان شنی تشکیل می دهد.

قزاقستان از شمال با روسیه، از شرق با چین، از جنوب با قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان و از غرب با دریای خزر همسایه است.

بلندترین نقطه قزاقستان، خان تانگیری شینگی (پیک خان-تنگری) با ۲۲۹۵۰.۵ فوت (۶۹۹۵ متر) است. پست ترین نقطه، بیابان قره‌قیه (Vpadina Kaundy) در ۴۳۳ فوت (۱۳۲ متر) زیر سطح دریا است.

اقلیم

قزاقستان دارای آب و هوای خشک قاره ای است، به این معنی که زمستان ها کاملا سرد و تابستان ها گرم است. در زمستان کم‌ترین دما ممکن است به -۴ فارنهایت (۲۰- درجه سانتیگراد) برسد و بارش برف رایج است. اوج تابستان می تواند به ۸۶ فارنهایت (۳۰ درجه سانتیگراد) برسد که در مقایسه با کشورهای همسایه دمایی ملایم است.

اقتصاد

اقتصاد قزاقستان با نرخ رشد سالانه ۴ درصد برای سال سالم‌ترین اقتصاد در میان کشورهای شوروی سابق است، ۲۰۱۷. این کشور دارای بخش‌های خدماتی و صنعتی قوی است و کشاورزی تنها ۵.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.

سرانه تولید ناخالص داخلی قزاقستان ۱۲۸۰۰ دلار آمریکا است. بیکاری فقط ۵.۵ درصد است و ۸.۲ درصد از جمعیت زیر خط فقر زندگی می کنند.

قزاقستان فرآورده های نفتی، فلزات، مواد شیمیایی، غلات، پشم و گوشت صادر می کند. ماشین آلات و مواد غذایی وارد می کند.

واحد پول قزاقستان تنگه است. اکتبر ۲۰۱۹، ۱ تنگه = ۰.۰۰۲۶ USD.

تاریخ اولیه

منطقه‌ای که اکنون قزاقستان است، ده‌ها هزار سال پیش توسط انسان‌ها سکونت گزیده بود و جمعیت‌های کوچ‌نشین بر آن تسلط داشتند. شواهد DNA نشان می دهد که اسب ممکن است ابتدا در این منطقه اهلی شده باشد. سیب نیز در قزاقستان تکامل یافت و سپس توسط کشاورزان به مناطق دیگر گسترش یافت.

در دوران تاریخی، مردمانی مانند شیونگنو، شیان بی، قرقیزها، گوکترک ها، اویغورها و کارلوک ها بر استپ های قزاقستان حکومت می کردند. در سال ۱۲۰۶ چنگیزخان و مغولان این منطقه را فتح کردند و تا سال ۱۳۶۸ بر آن حکومت کردند. مردم قزاق به رهبری جانیبک خان و کری خان در سال ۱۴۶۵ گرد هم آمدند و بر منطقه فعلی قزاقستان کنترل داشتند و خود را خانات قزاق می نامیدند.

خانات قزاق تا سال ۱۸۴۷ ادامه داشت. پیش از این، در اوایل قرن ۱۶ اوری، قزاق ها آینده نگری داشتند تا با بابر، که امپراتوری مغول را در هند تأسیس کرد، متحد شوند. در اوایل قرن هفدهم، قزاق ها اغلب خود را در جنگ با خانات قدرتمند بخارا در جنوب می دیدند. دو خانات بر سر کنترل سمرقند و تاشکند، دو شهر بزرگ جاده ابریشم آسیای مرکزی، با هم جنگیدند.

“حفاظت” روسیه

در اواسط قرن هجدهم، قزاق ها با تجاوز روسیه تزاری به شمال و چین چینگ در شرق مواجه بودند. برای جلوگیری از تهدید خانات کوکند، قزاقها در سال ۱۸۲۲ “حفاظت” روسیه را پذیرفتند. روسها تا زمان مرگ کنساری خان در سال ۱۸۴۷ از طریق دست نشانده حکومت کردند و سپس به طور مستقیم بر قزاقستان اعمال قدرت کردند.

قزاق ها در برابر استعمار خود توسط روس ها مقاومت کردند. بین سال‌های ۱۸۳۶ و ۱۸۳۸، قزاق‌ها به رهبری “ماخامبت اوتمیسولی” و “ایساتای تایمانولی” قیام کردند، اما نتوانستند سلطه روسیه را از بین ببرند. تلاش جدی‌تر به رهبری “ایست کوتیبارولی” به یک جنگ ضد استعماری تبدیل شد که از سال ۱۸۴۷، زمانی که روس‌ها کنترل مستقیم را تحمیل کردند، تا سال ۱۸۵۸ ادامه یافت. گروه‌های کوچکی از جنگجویان کوچ‌نشین قزاق با قزاق‌های روسی و سایر قزاق‌های متحد با تزار جنگیدند. این جنگ جان صدها قزاق، غیرنظامیان و همچنین جنگجویان را گرفت، اما روسیه در توافق صلح ۱۸۵۸ به خواسته های قزاقستان امتیاز داد.

در دهه ۱۸۹۰، دولت روسیه شروع به اسکان هزاران کشاورز روسی در زمین های قزاق کرد، مراتع را تفکیک کرد و در الگوهای سنتی زندگی عشایری دخالت کرد. تا سال ۱۹۱۲، بیش از ۵۰۰۰۰۰ مزرعه روسی در زمین های قزاقستان پراکنده شد و عشایر را آواره کرد و باعث قحطی گسترده شد. در سال ۱۹۱۶، تزار نیکلاس دوم دستور داد که تمام مردان قزاق و سایر مردان آسیای مرکزی برای جنگ در جنگ جهانی اول به خدمت سربازی بروند. این دستور باعث شورش آسیای مرکزی شد که در آن هزاران قزاق و سایر آسیای مرکزی کشته شدند و ده ها هزار نفر به غرب مغولستان یا چین گریختند.

تصاحب کمونیست ها

در هرج و مرج پس از تسلط کمونیست‌ها بر روسیه در سال ۱۹۱۷، قزاق‌ها از شانس خود برای دفاع از استقلال خود استفاده کردند و “آلش اوردا”، یک دولت خودمختار را تأسیس کردند. با این حال، شوروی در سال ۱۹۲۰ کنترل قزاقستان را دوباره به دست گرفت. این کشور در سال ۱۹۳۶ به یک جمهوری غیر خودمختار شوروی تبدیل شد.

تحت حکومت “جوزف استالین”، رهبر روسیه، قزاق ها و دیگر مردم آسیای مرکزی به طرز وحشتناکی متحمل رنج شدند. استالین در سال ۱۹۳۶ روستانشینی اجباری را بر عشایر باقیمانده تحمیل کرد و کشاورزی را به صورت اشتراکی  درآورد. در نتیجه، بیش از یک میلیون قزاق از گرسنگی جان باختند و ۸۰ درصد دام هایشان تلف شدند. بار دیگر، کسانی که می توانستند، سعی کردند به چین ویران شده در جنگ داخلی فرار کنند.

در طول جنگ جهانی دوم، شوروی از قزاقستان به عنوان محل تخلیه اقلیت های بالقوه خرابکار مانند آلمانی های حاشیه غربی روسیه شوروی، تاتارهای کریمه، مسلمانان قفقاز و لهستانی ها استفاده کرد. چون آنها سعی می کردند به این تازه واردان گرسنه غذا بدهند، باز هم  ازکمبود آذوقه رنج بردند. تقریباً نیمی از تبعید شدگان از گرسنگی یا بیماری جان خود را از دست دادند.

پس از جنگ جهانی دوم، قزاقستان در میان جمهوری های شوروی آسیای مرکزی کمتر مورد غفلت قرار گرفت. روس‌های قومی برای کار در صنعت سرازیر شدند و معادن زغال‌سنگ قزاقستان به تامین انرژی برای تمام اتحاد جماهیر شوروی کمک کردند. روس ها همچنین یکی از سایت های اصلی برنامه فضایی خود به نام “کیهان بایکونور” را در قزاقستان ساختند.

نظربایف قدرت می گیرد

در سپتامبر ۱۹۸۹، نظربایف، سیاستمدار قومی قزاق، دبیر کل حزب کمونیست قزاقستان شد و جایگزین یک روس قومی شد. در ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱، جمهوری قزاقستان استقلال خود را از بقایای در حال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام کرد.

قزاقستان اقتصاد رو به رشدی دارد که تا حد زیادی به لطف ذخایر سوخت های فسیلی آن است. بخش عمده ای از اقتصاد را خصوصی کرده است، اما نظربایف یک دولت پلیسی به سبک KGB (کمیته انگلیسی برای امنیت دولتی، سازمان اطلاعات خارجی و امنیت داخلی اتحاد جماهیر شوروی) را حفظ کرد و در طول مدت پنج دوره تصدی خود به تقلب در انتخابات متهم شد. در حالی که انتظار می رفت او دوباره در سال ۲۰۲۰ نامزد شود، در مارس ۲۰۱۹ نظربایف استعفا داد و رئیس سنا “توکایف” برای باقیمانده دوره ریاست جمهوری خود انتخاب شد. در ۹ ژوئن ۲۰۱۹، انتخابات زودهنگام برای جلوگیری از “ابهامات سیاسی” برگزار شد و توکایف با کسب ۷۱ درصد آرا مجدداً انتخاب شد.

مردم قزاقستان از سال ۱۹۹۱ راه درازی را پیموده اند، برای رهایی از عواقب استعمار روسیه هنوز راه زیادی در پیش دارند.

مترجم:زهرا طاهری