پایتخت مادها

هگمتانه، پایتخت پادشاهی ماد، پایتخت تابستانی هخامنشیان و ساتراپ‌نشین ایالت ماد از دوران هخامنشیان تا ساسانیان بود.مرکز حکومت و پایتخت سلسله مادها ، هگمتانه بوده است. شهر هگمتانه علاوه بر این که پایتخت مادها بود، بعدها پایتخت تابستانی هخامنشیان نیز بوده است.پژوهش‌های باستان شناسان نشان داده است که از زمان بنیان گذاری سلسله مادها، پایتخت آنان هگمتانه بوده است.

در بازمانده‌های سنگی متعلق به دوران داریوش یکم ، یافت شده است که در زبان فارسی باستان همگتانه به صورت « َمگمَتانَ» نوشته و تلفظ می‌شده است. همچنین در ایلامی «اَگ-مَ-دَ-نَ» و در زبان اکدی «اَ-گَ-مَ-تَ-نُ» ثبت شده‌است.این چنین استنباط شده است که در کل واژه هگمتانه از « هَنگمَتَ» گرفته شده است و معنی آن «محل گردآمدن» است. لذا می‌توان چنین تفسیر کرد که پیش از بنیانگذاری سلسله مادها ، هگمتانه محلی برای تجمعات بوده است.

بازمانده‌های امروزی هگمتانه بر تپهٔ هگمتانه

بنا بر هر دو زمینهٔ تاریخی و باستان‌شناسی، تطبیق هگمتانه با همدان، قطعی است. با این حال، کمبود آثار باقی‌ماندهٔ قابل مشاهده از دوران پیش از اسلام در این منطقه، باعث شده که برخی از نخستین بازدیدکنندگان اروپایی، مکان‌های جایگزینی همچون شوش، کنگاور و تخت سلیمان را برای هگمتانه پیشنهاد دهند.

با توجه به موقعیت و منابع استراتژیک هگمتانه، این محوطه احتمالاً پیش از هزارهٔ یکم پیش از میلاد اشغال شده بود، هرچند که شواهد تاریخی و باستان‌شناختی در این مورد وجود ندارد. بنا به گفتهٔ هرودوت، هگمتانه در اواخر سدهٔ هشتم پیش از میلاد به عنوان پایتخت مادها توسط دیاکو برگزیده شد.

هرودوت مجتمع شاهانه شامل قصر، خزانه‌داری و اقامت‌گاه نظامی که بر روی تپه‌ای ساخته شده بودند را توصیف می‌کند و می‌گوید که این مجتمع توسط هفت دیوار متحدالمرکز که هر دیوار داخلی از دیوار بیرونی بلندتر بود و بر آن اِشراف داشت، ساخته شد. علی‌رغم دو سده درگیری در مناطق مادی مرکز زاگرس، آشوریان هیچ‌گونه گزارش روشنی از هگمتانه ارائه نداده‌اند و ممکن است که آن‌ها هرگز در شرق الوند پیش‌روی نکرده باشند. سنت‌های قدیمی دیگری، منشأ شهر هگمتانه را به سمیرامیس افسانه‌ای یا به جمشید نسبت می‌دهند.

سلسله مادها

یکی از اقوام ایرانی که حدود ۱۷ قرن پیش از میلاد می‌زیستند، مادها هستند و پژوهش‌های مورخان نشان می‌دهد که مادها از نژاد « آریایی» بوده اند. عمده مناطقی که آن‌ها سکونت داشتند، جنوب آذربایجان و بخش‌هایی از زاگرس بوده است.

قرن هشتم در حال رسیدن به انتهای خود بود که مادها با یکدیگر متحد شدند و به مبارزه با آشوریان که به آن‌ها حمله کرده بودند، پرداختند. این جنگ‌ها حدود ۱۰۰ سال به درازا کشیده شد و نهایتا مادها با غلبه بر آشوریان حکومت مختص به خود را بنا نهادند و ۱۲۰ سال فرمانروایی کردند.

مادها طی حکومت و زیست خود توانستند خدمات زیادی در جهت بنای مدنیت و تمدن جدید عرضه کنند. مادها ماغذ پوستی و قلم را ابداع کردند و لوح های گلی را کنار گذاشتند. به استعمال ستونهای فراوان در ساختمان توجه کردند.