بهرام دوم، پنجمین شاهنشاه ساسانی

به پادشاهی رسیدن بهرام دوم

بعد از درگذشت بهرام یکم فرزندش بهرام دوم در چهارده سالگی و به سال ۲۷۶ میلادی به تخت سلطنت نشست. او بعد از مرگ پدر و به احترام وی چهل روز پس از رسیدن به حکومت ایران، تاج بر سر نگذاشت. پیش از تاجگذاری موبدان اندرز بسیار به او دادند به طوری که این سبب گردید که بهرام سرشت خویش را تماما دگرگون سازد و تا پایان پادشاهی اش، همانند شاهان ایرانی، عدل و داد پیشه کند.

حملۀ امپراتوری روم

در زمان بهرام دوم جنگی میان ایران و روم صورت گرفت. در این هنگام که کاروس امپراتور روم بود او فردی با تدبیر و در عین حال فرماندهی نظامی قابلی بود. وی نبرد بزرگی با سارمات ها، که یکی از اقوام سکایی و آریایی بودند، آغاز کرد، و در طی این جنگ ها به مرزهای ایران رسید و با سپاه انبوه خود به سوی ایران روی آورد.

بهرام دوم با مشاهدۀ شوکت و صولت امپراتور، سفیرانی را برای مذاکره پیرامون صلح نزد وی سیل داشت. فرستادگان پادشاه ایران با پیرمردی رو به رو شدند که بر زمین نشسته و مشغول خوردن غذایی بود که از کمی گوشت خوک و نمک سود و چند دانه نخود سفت تشکیل می شد، و این شخص همان کاروس امپراتور روم بود که در کمال سادگی و قناعت زندگی می کرد و تنها چیزی که او را از دیگران مشخص می کرد، جعبۀ ارغوانی بود که پدر بهرام دوم ، یعنی بهرام اول به اوره لین امپراتور قبلی هدیه کرده بود.

کاروس بی آن که فرصتی برای تعارف معمولی به سفرای بهرام دوم بدهد، کلاهی را که برای پوشاندن سر بی مویش مورد استفاده قرار می داد از سر برداشت و سوگند یاد کرد که چنانچه شاهنشاه ایران راه فرمانبرداری در پیش نگیرد، وی ایران را چنان ویران خواهد کرد که همچون سر بی مویش صاف و یکدست گردد و حتی درختی هم در آن بر جای نماند.

حرکت ارتش روم به سوی مرزهای ایران

کاروس به نوعی به قول خود جامه عمل پوشانید. او در همه جا مقاومت ارتش ایران را در هم شکست، شهرها و دژهای مستحکم بین النهرین را یکی پس از دیگر به تصرف در آورد و این در زمانی بود که دربار ایران فرصت نکرد تا سپاه ایران را به سوی رومیان گسیل نماید.
این زمانی بود که سپاه رومیان به تیسفون رسید و آن را به محاصره گرفت و سپاهیان روم به برافراشتن خیمه گاه پرداختند و تیسفون را همانند نگین انگشتری در میان گرفتند.

مرگ کاروس و متارکه جنگ

شب هنگام که رومیان در اطراف شهر تیسفون اردو بر پا کرده بودند باران بسیار شدیدی شروع به باریدن گرفت و رعد و برق شدیدی در گرفت و پس از آن امپراتور را در خیمه اش مرده یافتند. کاروس ظاهرا دچار برق زدگی شده بود. سربازان رومی مرگ ناگهانی امپراتورشان را خشم خدایان دانسته و عقب نشینی کردند و بدین تذتیب ایران به طور معجزه آسایی از زیان رسانی های بی پروای سردار جاه طلبی همچون کاروس رهایی یافت و این برای دومین بار بود که ایران با بخت و اقبال از ویرانی نجات می یافت. پس از کاروس، نومیران به امپراتوری رسید و او که تازه بر تخت نشسته بود و میلی به جنگ نداشت متارکۀ جنگ را اعلام داشت.

در سال ۲۸۳ میلادی میان ایران و روم پیمانی بسته شد که به موجب آن ارمنستان و بین النهرین به تصرف ارتش روم در آمد. این پیمان هنگامی منعقد گردید که در شرق شورش بزرگی بر علیه حکومت مرکزی روی داده و به سبب آن، بهرام دوم سخت ناتوان شده بود. سکه های معروف به سکایی و ساسانی که از طرف نایبان سلطنت بخش خاوری ایران یعنی خراسان ضرب شده است حکایت از این می کند که تا زمان بهرام دوم، این ایالت بزرگ در زیر فرمان یکی از شاهزادگان خانوادۀ سلطنتی ملقب به کوشانشاه بوده است.

شورش در خراسان

پس از سال ۲۵۲ میلادی، شاپور اول پسرش هرمزد را که بعدا هرمزد اول خوانده شد به حکومت خراسان گماشت و لقب شاهنشاه بزرگ که از القاب شاهزادگان پیشین بزرگتر بود، به وی داده شد. بهرام اول و بهرام دوم پیش از جلوس بر تخت سلطنت، کوشانشاه خوانده می شدند. در زمان پادشاهی بهرام دوم، برادرش هرمزد فرمانروای خراسان بود. وی به هنگام جنگ ایران و روم به عزم تصرف تاج و تخت، لوای سرکشی بر افراشت و کوشید تا به یاری سکاها و کوشانیان و گیل ها دولت مستقلی در شرق ایران بنیاد نهد. بهرام دوم با شتاب به جنگ با روم پایان داد و چنانکه دیدیم، در اثر شتابزدگی ناشی از شورش داخلی، ارمنستان و بین النهرین را تخلیه و به ارتش روم واگذار کرد و به سرکوبی شورشیان پرداخت؛ و او با سپاه خود به شرق تاخت و توانست سیستان را بازپس گیرد و شاهزاده ای به نام بهرام نام را که سپس بهرام سوم خوانده شد، لقب سکانشاه داد، بنا به نوشتۀ هرتسفلد، معمولا ولیعهد ایران را به حکومت مهم ترین ایالت و یا به فرمانروایی ایالتی می گماردند که پس از دیگر ایالات تسخیر شده بود. بهرام دوم به هر صورت توانست این شورش را فرو نشاند.