اوندُل، اولین سیستم گرمایش از کف جهان باستان

اوندُل ( یا گودول در کره ای ) سیستم گرمایشی خانه های سنتی کره ای می باشد که اختراع منحصر به فرد کره باستان است.

اوندل در معماری سنتی کره ای یک سیستم گرمایش از کف می باشد که از انتقال مستقیم حرارت ناشی از دود چوب برای گرم سازی زیر یک کف ضخیم سنگی استفاده می شد. اوندل در استعمال مدرن به هر نوع گرمایش از کف که یا در یک هتل و یا در یک اتاق استراحت به سبک کره ای استفاده می شود، اطلاق می گردد.

اجزای اصلی اوندل سنتی عبارتند از آگونگی ( آتشدان یا کوره) که از یک اتاق مجاور (اغلب آشپزخانه یا اتاق خواب ارباب) در دسترس می بود، یک کف سنگی برآمده که در زیر آن گذرگاه های افقی دود قرار داشتند و یک دودکش ساده و عمودی در دیوار خارجی روبرویی که یک تهویه را فراهم می نمود. کف گرما دیده که توسط ستون های سنگی یا موج گیرهایی برای توزیع دود پشتیبانی می شدند، با ورقه های سنگی، خاک رس و لایه های غیر قابل نفوذی به مانند صفحات روغنی پوشانده می گشتند.

تاریخ:

تاریخ اوندل در کره قدمتی هزاران ساله دارد. این موضوع از مصنوعات کشف شده ما قبل تاریخی متعلق به عصر برنز (۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) و نقاشی های دیواری گوگوریو ثابت می شود. اوندل های اولیه تنها بخشی از یک اتاق را گرم می کردند. سیستم گرمایشی کل اتاق برای اولین بار در اواسط قرن سیزدهم میلادی در سلسله گوریو ظهور یافت و در سراسر شبه جزیره کره در اوایل سلسله چوسون ( اواخر قرن پانزدهم تا اوایل قرن شانزدهم ) متداول گشت. سیستم های علمی بالا و ساختارهای پیچیده نتیجه دوران طولانی توسعه اوندل می باشد.

اوندل های اولیه به صورت گودول ظاهر می شدند که حرارت لازمه را برای یک خانه و برای آشپزی مهیا می نمودند. زمانی که آتشی در تنور برای پختن برنج شام افروخته می شد، شعله به صورت افقی گسترش می یافت زیرا ورودی دودکش در کنار تنور قرار داشت. این آرایش ضروری بود زیرا به دود اجازه نمی داد تا به بالا حرکت کرده و باعث شود تا شعله خیلی زود خاموش شود. زمانی که شعله از ورودی دودکش می گذشت، آن به همراه دود از شبکه ای از گذرگاه ها عبور می کرد. به منظور ایجاد اتاق هایی با کفی اوندل، کل اتاق ها باید بر روی دودکش تنور ساخته شوند.

واژه گودول در کره به صورت محاوره ای و به مدت بیش از دو هزار سال برای اوندول امروزی به کار می رفت. کلمه اوندل در اواخر قرن نوزدهم میلادی بر سر زبان ها افتاد.

ساختار:

مهم ترین جنبه از ساختار اوندل گوره نام دارد که ناحیه ایست که دود از سنگ های گرما دیده می گذرد. در بالای گوره، سنگ های عریض و مسطحی به نام گودول به آن ضمیمه شده اند که در قسمت فوقانی آنها نیز به منظور جلوگیری از نشت دود لایه ای از گل رس قرمز قرار دارد. زمانی که آتشی در تنور افروخته می شود، آتش و دود داغ از داخل گوره در زیر اتاق ها می گذرند و به این ترتیب دمای اتاق را بالا برده و در آخر از طریق دودکش خارج می شوند. اصول اوندل به طور همزمان از هدایت، تشعشع و همرفت گرما بهره می برد. گرما در طول سنگ های متصل شده به کف هدایت شده و سپس در کل اتاق متشعشع می گردد. به عبارت دیگر، یک دمای گرم به وسیله همرفت هوا برقرار نگه داشته می شود.

تنها مناطق دیگری در جهان که از اصول گرمایشی مشابهی استفاده می کنند، شمال شرق چین و مغولستان می باشند. شمال شرقی چین تنها برای گرمایش مناطق مشخصی از یک اتاق از سیستم اوندل اولیه بهره می برد در حالیکه در مغولستان یک سیستم گرمایشی اوندل برای کف چادرهای سنتی ( که با نام یورت نیز شناخته می شود) به کار می رفت. سیستم نصب گودول در سراسر کف یک اتاق تنها در کره یافت شده است.

کاربرد:

اوندل به صورت سنتی به عنوان یک فضای زندگی برای نشستن، خوردن و آشامیدن، استراحت و دیگر کارهایی که در گذشته در بیشتر خانه های کره ای قبل از دهه ۱۹۶۰ انجام می گرفت، مورد استفاده بود. کره ای ها عادت داشتند تا بر روی زمین نشسته و استراحت کنند و به جای میزهای بلند با صندلی، بر روی میزهای کم ارتفاع کار کرده و غذا بخورند. تنورها اغلب پوشال های شالی زارهای برنج، اضافات محصولات کشاورزی و زیست توده و هر نوع هیزم خشک را به عنوان سوخت مصرف می کردند. برای آشپزی های کوتاه مدت، پوشال های شالی زار برنج یا اضافات محصولات در اولویت بود در حالیکه برای آشپزی های بلند مدت یا گرمایش کف هیزم های دیر سوز مورد استفاده قرار می گرفت. بر خلاف گرم کن های آبی امروزی، بسته به تعدد پخت و پز و شرایط آب و هوایی فصلی، سوخت به صورت گاه و بیگاه یا منظم ( ۲ تا ۵ بار در یک روز ) سوزانده می شد.

با گرمایش سنتی اوندل، کف نزدیک تر به تنور به صورت طبیعی به اندازه کافی گرم تر بوده و گرم ترین نقاط برای افراد مسن و مهمانان محترم ذخیره می شد. اوندل مشکلاتی به مانند آلودگی زیست محیطی و حبس کربن مونوکسید در اثر سوزاندن بریکت های ذغال داشت. بنابراین فناوری های گرمایشی دیگری در خانه های امروزی کره ای ها استفاده می شود.

فرانک لوید رایت، معمار مشهور آمریکایی، هتلی در ژاپن ساخته و به خانه یک خانواده ژاپنی دعوت شد. صاحبخانه اوندول را در کره تجربه کرده و  یک اتاق اوندل را در خانه اش احداث کرده بود. گفته می شود رایت به قدری شگفت زده شده بود که گرمایش کفی تشتعی اختراع نمود که از آب داغ به عنوان واسطه گرمایشی سود می جست. بعضی از ساختمان های رایت از این سیستم بهره می برند.

در عوض اوندل های هیدرولیکی – تشعشعی برای گرمایش کف، خانه های امروزی به مانند آپارتمان های بلند نسخه به روز شده ای از سیستم اوندل را در اختیار دارند. بسیاری از معماران در مورد مزایا و منافع اوندل اطلاع دارند  و از اوندل در خانه های امروزی بهره می برند. به دلیل اینکه اوندل به بسیاری از کشورها معرفی شده است، به عنوان یکی از سیستم های گرمایش خانگی مورد توجه می باشد. اوندل های امروزی به مانند نسخه اصلی خود نیستند. تقریبا تمامی کره ای ها از نسخه امروزی آن استفاده می کنند و به همین دلیل یافتن سیستم اوندل سنتی در خانه های کره ای سخت است.

مزایا و معایب:

یکی از مزایای اوندل این است که آن می تواند گرما را برای یک مدت طولانی برقرار نگه دارد. در یک خانه سنتی کره ای، غالبا شب ها مردم آتش را قبل از رفتن به رختخواب خاموش می کردند زیرا خانه تا صبح می توانست گرم بماند. اگرچه بخشی از اتاق که به آگونگی نزدیک تر بود گرمای بیشتری داشت، یک اوندل گرما را به طور مساوی به تمامی اتاق پخش می کرد.

در باب مقایسه اوندل با رادیاتورهای غربی می توان گفت که گرمای تولید شده از رادیاتور به سمت سقف حرکت می کند، حال آنکه اوندل هم کف و هم هوای موجود در اتاق را گرم نگه می دارد. مزیت اوندل این است که مردم در مورد از کار افتادگی و تعمیر آن نگرانی ندارند. اوندل بخشی از خانه است و به همین دلیل احتمال کمی وجود دارد که مشکلاتی برایش به وجود آید. هر نوع ماده قابل احتراقی می تواند به عنوان سوخت برای اوندل به کار رود و به همین خاطر هیچ سوخت به خصوصی مورد نیاز نمی باشد. برخلاف بخاری هایی به مانند آتشگاه ها یا گرم کن هایی بر پایه زغال که خاکستر در اتاق به جای می گذارند، اوندل اینچنین آلودگی هایی در اتاق ایجاد نمی کند و آن را تمیز و گرم نگه می دارد. دیگر مزایای اوندول عبارتند از : بهره وری گرمایی، استفاده اقتصادی از سوخت و سهولت و ماندگاری. بزرگترین مزیت اوندل این است که آن برای سلامتی بسیار خوب می باشد.

اوندول معایبی نیز دارد. گل و لای و سنگ ها یکی از اجزای اصلی هستند که اوندل را می سازند. این چنین موادی مدت زیادی لازم دارند تا گرم شوند و به همین دلیل گرم شدن اتاق مدت زیادی طول می کشد. بعلاوه، تنظیم کردن دمای اتاق مشکل می باشد.

رختخواب دُل:

رختخواب دُل یا رختخواب سنگی، رختخوابی صنعتی می باشد که اثری گرمایی مشابه اوندل از خود نشان داده و برای سلامتی مثمر ثمر است. صنعت رختخواب دُل گردش مالی در حدود ۱۰۰ ملیارد ون کره را به خود اختصاص داده که شامل ۳۰ تا ۴۰ درصد تمام صنعت رختخواب در کره جنوبی می شود. رختخواب های دُل در بین مردم میانسالی که در دهه ۴۰ و ۵۰ زندگی خود به سر می برند، بسیار پر طرفدار می باشد.

همزیستی با فرهنگ خانه سازی امروزی:

چرا گرمایش کف مفید است؟ غالبا کره ای ها بر این باورند که گرم نگه داشتن دست ها و پاها و سرد نگه داشتن سر یک شخص برای سلامتی خوب می باشد. اوندل ایجاد این اصول را ممکن می سازد. بعلاوه، این سیستم گرمایشی بسیار اقتصادی است. تنها یک پنجم گرمای تولید شده توسط یک اجاق غربی در داخل اتاق متشعشع می شود. با یک مقایسه ساده می توان دریافت که اوندل گرمای تولید شده در گودول را ذخیره کرده و این امکان را برای گرما فراهم می سازد تا برای یک مدت طولانی در اتاق متشعشع شود. چنانچه گودول به درستی نصب گردد، این مدت می تواند تا چندین روز نیز افزایش یابد. درحالیکه دود یک اجاق وارد اتاق شده و هوا را غلیظ تر می نماید، اوندل اینچنین مشکلی ندارد. اوندل مصداق بارز ضرب المثل ” یک تیر با دو نشان  ” می باشد زیرا آن نه تنها کف را گرم کرده بلکه برای پخت و پز نیز کاربرد دارد.

منابع: ترجمه شده از ویکی پدیا فارسی و سایت www.antiquealive.com