پیشاتاریخ کشور ارمنستان
قسمت مهم عصر حجر یعنی فاصله زمانی صدهزار ساله را دوران پارینه سنگی تشکیل می‌دهد. این نظریه که در دوران پارینه سنگی سرزمین کوهستانی ارمنستانخالی از سکنه بوده است، با کشف آثار و ابزار مربوط به عصر دیرینه یا پارینه سنگی در مناطق فلات اکنون بطور قطع رد می‌شود. در بین اینها به خصوص در سطح ارمنستان در حوالی قله آرتنی، آرگونی، «تپه‌های هاراو» (به معنی جنوبی) در حوالی آرزنی و در جاهای دیگر، مجموعه ابزارهای بدست آمده حائز اهمیت می‌باشد. این اشیاء نشان دهنده این هستند که فلات ارمنستان در زمره مناطق قدیمی مسکونی قرار دارد؛ و فعالیت انسان بطور مداوم در هر سه مرحله عصر حجر یعنی پارینه سنگی و میان سنگی و عصر سنگ ادامه داشته است.
دوران منتج از پارینه سنگی تا عصر سنگ در ارمنستان با یک سری مناطق مسکونی جلوه می‌کند که تاریخ آنها به دوران بین اواسط هزاره هفتم تا اواسط هزاره پنجم (پیش از میلاد) برمی گردد. هنر کاربرد سنگ به حد تکاملی خود رسیده است. ابزارها صیقل داده می‌شوند. تبرهای دسته دار سنگی امکان ساختن وسایل نقلیه نظیر ارابه و قایق را می‌دهند. کشاورزی و دامپروری که در دوران قبل شروع شده بود دوران ترقی خود را می‌گذرانند. مناطق مسکونی حرفه‌ای بوجود می‌آیند.
دوره بعدی دوره مس‌سنگی که در ارمنستان تاریخ آن بین اواسط هزاره پنجم تا هزاره چهارم قبل از میلاد می‌باشد و با شکلهای اولیه کشاورزی و دامپروری به پایان می‌رسد و وسایل گوناگون برای استفاده از زمین و محصولات ساخته می‌شود. سپس هزاره سوم قبل از میلاد حداقل در اجتماعات پیشرفته آن زمان دوران تشکیل حکومت می‌باشد. حکومت مصر و سومریان و اکد، در جلگه‌های دجله و فرات با کتابت و تمدن عالی خود بوجود می‌آیند. تمدن آنها بطور وسیع در کشورهای همجوار از جمله فلات ارمنستان اثر می‌گذارد.
هزاره‌های دوم و سوم قبل از میلاد در ارمنستان دوران مفرغ می‌باشد که به سه مرحله قدیم (هزاره سوم)، میانی (سده‌های ۲۰–۲۴) و نوپا-پیشرفته (سده‌های ۱۰–۱۳) تقسیم می‌شود. در این دوران نیروهای تولیدی اجتماعات دارای روند ترقی بیشتری می‌شود. کشاورزی با گاوآهن انجام می‌گیرد، بهره جویی از امکانات اولیه آبیاری خاکها که براساس آن باغداری پیشرفت می‌کند رواج می‌یابد. پرورش اسب و حیوانات دیگر در حیطه دامپروری قرار می‌گیرند. حرفه‌ها تقسیم گردیده و تخصصی می‌شوند. توأم با سوابق قدیمی و غنی سنگ‌تراشی و سفالگری، پیشرفتهای شایانی در فلزکاری انجام می‌شود.
زرگری رونق می‌گیرد و زیور آلات طلائی، نقره‌ای و سنگ‌های قیمتی عرضه می‌کند. کاربرد چوب و پوست، پارچه بافی و حرفه‌های دیگر به سطح عالی می‌رسند. بقایای تولیدات مربوط به دوران، به وفور در مناطق کوهستان ارمنستان، ناحیه شنگاویت و قبرهای محتوی اشیاء فراوان وانادزور، لچاشن پیدا شده‌اند. در دوران میانی و جدید عصر مفرغ دژهای عظیم سنگی در این دوران رواج فراوانی پیدا می‌کنند و نشانگر برخوردهای جنگی بین اقوام می‌باشند. این اوضاع هم موضع بزرگان قومها را هر چه بیشتر مستحکم می‌کنند، دوران تشکیل حکومت فرا می‌رسد. در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد استفاده از آهن شروع می‌شود که با خواص فوق‌العاده خود به پیشرفت نیروهای تولیدی شتاب جدید و محکمی داده به رونق و ترقی تمدن بشری منتج می‌گردد.
سرزمین کوهستانی ارمنستان، نقشه تهیه شده در سال ۱۹۲۳م توسط ویلیام روبرت، در کتاب اطلس تاریخی
سرزمین کوهستانی ارمنستان یا فلات ارمنستان سرزمینی است با کوهستانهای بلند و دژ طبیعی باشکوهی است که حصارهای آن از دشت قفقاز جنوبیگرفته تا فلاتی که امروزه به اشتباه نام فلات آناتولی نام گرفته و از دریای سیاه تا دشت میان رودان گسترده است.
کلمهٔ کوهستانها یا فلات ارمنستان کلمه‌ای کاملاً علمی است که از لحاظ زمین‌شناسی به مناطق خاص جغرافیایی، که دارای شرایط یکسان از لحاظ جغرافیایی و زمین‌شناسی هستند، گفته می‌شود. فلات ارمنستان از لحاظ علمی عبارت است از برجستگیهایی در سطح زمین که پیدایش آنها معلول شرایطی خاص در آسیا بوده. این برجستگیها را زمین‌شناس معروف آلمانی، اتو ویلهلم هرمان فن آبیش بلندیها یا کوهستانهای ارمنستان نامیده است.
این سرزمین مرتفع و وسیع مرکب است از چندین رشته‌کوه، که در میان آنها سلسله جبال پونتیک و رشته کوه‌های توروس از همه مهمترند و نیز از چندین فلات مرتفع که به صورت پشته‌های بلند و متوالی از هزار تا دو هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد و دره‌های عمیق آنها را قطع کرده است که در آنها رودهای بزرگی از جمله ارس و دوشاخه رود فرات و مسیر فوقانی دجله جریان دارند. از این فلاتها قله‌های آتشفشانی بلندی سربرافراشته‌اند که بلندترین آنها کوه آرارات بزرگ به ارتفاع ۵۱۵۶ متر است.
پل روهرباخ می‌نویسد:
«چگونگی شکل طبیعی سرزمین ارمنستان است که محدودیت مقاومت کشور نامبرده را در طول تاریخ در برابر حملاتی که از سمت مشرق یا مغرب به او شده است توجیه می‌نماید. در حقیقت سرزمین ارمنستان بوسیله کوه‌ها به چند منطقه مهم و اصلی تقسیم شده است (مانند دره ارس، منطقه‌ای که دغوبایزید تا ارزروم گسترده است و منطقه دریاچه وان)، و این مناطق بسیار بزحمت می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و وقتی از خارج حمله‌ای به آنان بشود نمی‌توانند همه نیروهای کشور را بسرعت در نقطه مورد تهدید متمرکز سازند.»
