مراسم دینى ؛
رومیان باستان عقاید خویش را در قالب مراسم فردى و جمعى ، ملى و خانوادگى ابراز مى داشتند. به این صورت که : ((یک رومى پارسا در کانون خانواده ، اهل خانه و حتى بردگان خود را براى نماز و هدیه کردن خوراکى براى الهه هاى خانگى ، جمع مى کرد.))
پیدایش روحانیت رومى ؛ از آنجا که در تلقى رومیان ، مذهب به معنى عقد رابطه بین دو طرف بوده است و انجام و انعقاد این عقد رابطه باید صحیح و دقیق صورت گیرد، ((احتیاج به کشیش یا پیشواى روحانى در میان ایشان بوجود آمده است ؛ براى آنکه در تحت هدایت و راهنمائى او بتوانند تشریفات و رسوم عبادتى را کما هو حقه بى هیچ زیاده و نقصانى به انجام برسانند.)) روحانیت رومى پاسدار دین دولتى رومیان بوده است . روحانیان ، کارمندان دولت و متصدى اجراى مراسم همگانى بوند: ((شاه قبلا در راءس روحانیون قرار داشت ، ولى بعد کسى را به جاى او قرار دادند که پادشاه قربانى ها نام داشت . پس از شاه سه نفر روحانى قرار داشتند؛ پس از روحانیان ، کاهنان قرار داشتند… پس از الغاء سلطنت ، ((پون تیف )) اعلى ، قادرترین روحانیون گردید.))
ژورنال (۴۲ ۱۲۵ ق . م ) در قصیده معروف خود درباره زنان و ملاقات هاى مخفى آنان در ((معبد دل آراى ایزیس )) گفتگو مى کند و شعبده بازى روحانیون خواجه سیبل را آشکار مى سازد…
در تمام دوران قیصرى روم ، وظیفه انجام تکالیف دینى به عهده عمال و قضاوت ذى شاءن بوده که آنان را ((ماژیسترات )) لقب داده بودند و آنها بیشتر به وظایف مدنى مى پرداختند؛ گر چه بعدها تکالیف مذهبى و هدایت دینى را عمال مذهبی ((پونتى فیس )) به عمل مى آوردند.
فرجام ؛
محافظه کاران رومى از نفوذ ادیان خارجى نگران شدند و براى نشان دادن عکس العمل ضد آنها، به تجلیل و تکریم مراسم روم پرداختند. در عهد امپراطورى مراسم قدیم رسمیت یافت . پرستش پادشاه تجدید گردید. شعرائى مانند هوراس (۶۴ ۴۸ ق .م ) و ویرژیل (۷۰ ۱۹ ق . م ) به تکریم امپراطور پرداختند که امر نیک و صلح بى نظیر را به مردم جهان داده است .
…در هر حال ، با نفوذ افکار شرقى ، کیش جدیدى بر ضد مراسم امپراطورى برپا گردید و چون پیروز شد، به کار آنان و دیگران پایان داد. این دین ، مسیحیت نام داشت .
کتاب شناسى ؛
به فارسى اوضاع تاریخى ، سیاسى ، اجتماعى روم باستان ، ن . ک : مرتضى راونى /تاریخ اجتماعى ایران ، جلد اول ، تهران . ۱۳۵۸. ۳۴۵ ۳۷۰ پیشینه عقیدتى ، ادیانو مذاهب داخلى و خارجى روم باستان . ن . ک : فلیسین شاله / تاریخ مختصر ادیان بزرگ/. جان ناس / تاریخ جامع ادیان شناخت خدایان و اساطیرمستقل و مشترک روم و یونان . ن . ک : پیر کریمال / فرهنگ اساطیر یونان و رم . ۲ جلدى .
