بیزانسی‌ها، به گواهی ساختمانهای متعدد مذهبی یا غیر مذهبی که از آن‌ها باقی مانده است، معماران بزرگی بوده اند و در این راه بیشتر از ساسانیان الهام گرفته اند تا رومیان. به‌طوری‌که می نویسند: معماری بیزانس، معماری آجر بوده است زیرا طاقها و گنبدها را از آجر می ساختند.

وجه تمایز این بناها عبارت است از طاقهای دوضربی که به کمک پاطاق نگهداری می‌شود. این کار سبب شده است که ساختمانهای بیزانس نوعی حالت سبکی و هماهنگی داشته باشند که کلیسای هاگیاسوفیا (مسجد ایاصوفیه) قسطنطنیه بهترین نمونه آن است (داماس، ۱۳۶۲، ص ۴۲۱).

هنر برجسته بیزانسی‌ها

معماری از همه هنرهای بیزانسی برجسته تر بود. معماری اصیل بیزانسی در دوران فرمانروایی امپراتور ژوستینین در قرن ششم آغاز شد. پس از بلوای گسترده آبیها – سبزها در ۵۳۲ میلادی، تمام بخشه‌ای قسطنطنیه به‌صورت ویرانه‌های در آتش سوخته برجا ماند. ژوستینین به زودی برنامه گسترده بازسازی را آغاز کرد.

معماران ژوستینین آنتیمیوس تراسی و ایزیدوروس میلتوسی بودند که مشهورترین طرحشان کلیسای هاگیاسوفیا بود که بیشتر به کلیسای سانتاسوفیا مشهور است. این معماران طرح باسیلیکا (تالار اجتماعات) روم را، که ساختمانی شبیه صلیب بود، گرفتند و آن را با گنبد، که در خاور نزدیک متداول بود، در آمیختند (کوریک، ۱۳۸۳ ب، ص۶۴).

منشا هنر بیزانس

در مورد منشأ هنر بیزانسی باید گفت که پاسخ به این سؤال مشکل است و باستان شناسان بر سر پاسخ به آن اختلاف شدید داشته اند تا سرانجام نتیجه آن به پیروزی شرق انجامیده است. زیرا باید گفت که هنر بیزانسی مخلوطی از هنر سوریه نسطوری، مصر قبطی و ایران ساسانی بود که از راه بیزانس به ایتالیا و حتی سرزمین گل نیز رسید. هنر شرقی طاق قوسی و گنبدی را به سقف تیری رجحان داد و ظاهره پیروزی سپاهیان ایران در سلطنت شاپور دوم (ذوالاکتاف) و خسرو انوشیروان این انتقال هنری را از شرق به غرب تسریع کرد (ممتحن، ۱۳۷۰، ص ۷۵۶).

سبک معماری بیزانسی سر از فرانسه در آورد و آن قدر به سوی شمال رخنه کرد تا به آخن رسید. نسخه های خطی و تذهیب شده در سراسر جهان غرب نشان دهنده نفوذ بیزانس بود. بلغارها کیش و تزیینات بیزانسی را اقتباس کردند. گرویدن ولادیمیر، مهیندوک روسیه، نیز به آیین کلیسای یونانی راههای متعددی را برای نفوذ هنر بیزانسی در زندگی مردم روسیه باز کرد (دورانت، ۱۳۷۳ ب، ص ۵۶۸).

منبع:

• تاریخ بیزانس، نوشته محمد امیر شیخ نوری و محمدرضا نصیری
• انتشارات پیام نور، چاپ شده در ۱۱ مهر ۹۷
• تهیه الکترونیکی: سایت تاریخ ما، اِنی کاظمی