زندگی فیدل کاسترو در دوران رهبری
در ماه اکتبر همان سال هواپیماهای U۲ آمریکا از سکوهای پرتاب موشک‌های در حال ساخت عکس گرفتند. این سکوها قادر به پرتاب کردن موشکهایی با برد ۱۶۰۰ کیلومتر بودند.
با پذیرش درخواست کندی از سوی کرملین در ۲۸ اکتبر بحران موشکی کوبا که جهان را تا آستانهٔ جنگ اتمی پیش برد، پایان یافت و در مقابل، ایالات متحده نیز موشک‌های اتمی خود را از ترکیه خارج کرد.
حدود ۲۵ سال پیش، به دستور فیدل کـاسترو رئیـس جـمهور وقت کوبا، نامه‌های محرمانه‌ای که در سال ۱۹۶۲ بین او و نیکیتا خروشچف، نخست‌وزیر وقت شوروی مبادله شده بود در کوبا مـنتشر شد. موضوع این نامه‌ها به همین بحران موشکی مربوط می‌شود که جهان را بـه پرتگاه یک جنگ مـهیب کـشاند.
شاید تصور آن موقع جهانیان از خروشچف به عنوان یک دولتمرد پرخاشجو و انقلابی این بود که روس‌ها در برابر آمریکایی‌ها کوتاه نخواهند آمد و معروف بود کـه کـندی هم از جانب نظامیان دست راستی آمریکا تحت فشار قرار گرفته که محاصرهٔ دریایی کافی نیست و تنها یک اقدام «قاطع» و پیشگیرانه می‌تواند خطر حمله به آمریکا را از بین ببرد.
پیـدا بـود که مقاومت کندی شکننده است و به زودی طاقت او طاق خواهد شد. این واقعیت را خروشچف زودتر از همه تشخیص داد و چنین بود که در آخرین لحظات دست به یک معاملهٔ هوشمندانه زد. او در نامه‌ای که در ۲۵ اکتبر به کندی نوشت با اعتراف به وجود پایگاه اتمی شوروی اعلام کرد که شوروی حاضر است مـوشکهای خـود را از خـاک کوبا برچیند، به شرط آنکه آمریکا هم تـعهد کـند که به خاک کوبا حمله نکند.
هنوز که هنوز است، به خصوص برخی از افراد با ته‌رنگ باورهای چپ، خروشچف را متهم به بی‌وفایی به کاسترو یا دست‌کم عدم مشورت به موقع با او می‌کنند، اما از سویی موضع‌گیری خروشچف برای جلوگیری از شعله‌ور شدن یک جنگ هسته‌ای فراگیر، قابل توجیه است.
موقعی که کاسترو نامه زیر را به خروشچف نوشت از مکاتبه محرمانه او با کندی بـی‌اطلاع بـود:
رفـیق خروشچف عزیز
بر مبنای تحلیلی از اوضاع، و گزارش‌هایی که در دست داریم بـه این نتیجه رسیده‌ایم که ظرف ۲۴ تا ۷۲ ساعت آینده امکان یک تهاجم نظامی به خاک ما وجود دارد. دو احتمال در بـین هـست. احـتمال اول که از همه بیشتر است انجام یک حمله هوایی با هدفهای مـعین و فـقط به قصد انهدام است. احتمال دوم، که ضعیف‌تر ولی باوجود این ممکن الوقوع است مستلزم استفاده از نیروهای وسیع و قـابل مـلاحظه‌ای اسـت و این شدیدترین شکل تجاوز خواهد بود.
شما باید مطمئن باشید که بـه هـر صـورتی که حمله انجام شود ما قاطعانه و مصممانه در برابر آن خواهیم ایستاد. روحیهٔ خلق کوبا عـالی اسـت و آنـها قهرمانه با متجاوز روبرو خواهند شد. اگر احتمال دوم جامهٔ عمل بپوشد و امپریالیست‌ها با هـدف تـسخیر کوبا به خاک ما حمله کنند خطر چنین سیاست تجاوزکارانه‌ای برای بشریت بـسیار فـاجعه‌آمیز خـواهد بود و اتحاد شوروی هرگز نباید به ایجاد وضعی رضایت دهد که امپریالیست‌ها با اسـتفاده از آن بـتوانند اولین ضربه را به شوروی وارد کنند.
من از آن رو این حرف را می‌زنم که تجاوزطلبی امـپریالیستها بـه آنـها حالت خطرناکی بخشیده است و اگر آنها به اقدام غیر قانونی و وحشیانه‌ای مانند حمله به کـوبا دسـت بزنند، وقت آن خواهد بود که چنین خطری یکسره ریشه کن شود. چـنین اقـدامی هـرچند که راه‌حل خشن و وحشتناکی باشد یک عمل صرفاً تدافعی خواهد بود.
من با ملاحظه شـکلی کـه ایـن سیاست تجاوزکارانه دارد و به خود می‌گیرد، و با ملاحظه اینکه امپریالیست‌ها علیرغم افکار عـمومی جـهان خود را مافوق اصول و قوانین قرار داده‌اند، با ملاحظه اینکه آنها حریم هوایی ما را نقض کرده و دریـاها را مـحاصره کرده و آمادهٔ تجاوز به خاک میهن ما شده‌اند، و در همان حال با عـلم بـه وخامت اوضاع، امید به هر نوع مـذاکره را از بـین بـرده‌اند، به اعلام این نظر مبادرت می‌کنم.
شـما هـمیشه مدافع خستگی‌ناپذیر صلح بوده و خواهید بود. من نیک می‌دانم که در چنین شرایطی بـا تـوجه به اینکه نتایج کوششهای مـافوق شـما سخت در مـعرض تـهدید قـرار گرفته چه لحظات تلخی بر شـما مـی‌گذرد. بااین‌حال تا آخرین لحظه، ما امیدمان را به نجات صلح از دست نخواهیم داد و آمـاده‌ایم کـه با همه وسائلی که در دست داریـم به تحقق این هـدف یـاری کنیم. ولی در همان حال، با خـونسردی خـود را آمادهٔ مقابله با وضعی می‌کنیم که آن را بسی واقعی و بی‌قریب الوقوع می‌بینیم…
بـا درودهـای آتشین فبدل کاسترو – هاوانا – ۲۶ اکـتبر ۱۹۶۲
پس از پیـام مـحرمانهٔ خروشچف در ۲۵ اکتبر طـولی نـکشید که محافل سیاسی واشـنگتن دچـار آشفتگی و سردرگمی شدند زیرا در ۲۷ اکتبر پیام جدیدی به امضاء دبیر کل حزب کمونیست شـوروی بـه آمریکا رسید که در آن وی یک بار دیـگر قـول داده بود کـه در مـقابل تـعهد آمریکا به عدم تـجاوز به خاک کوبا، موشک‌های شوروی را بر خواهد چید، ولی این تقاضا را هم اضافه کرده بود کـه آمـریکا باید موشک‌های خود را از خاک ترکیه بـرچیند.
کـندی ایـن پیـام را نـادیده گرفت، ولی به پیـام نـخست، با لحن معقول و مساعدی جواب گفت و قول داد که اگر موشک‌های شوروی از خاک کوبا برچیده شوند آمـریکا بـه کـوبا حمله نخواهد کرد. چند ساعت بعد خـروشچف مـصالحه را پذیـرفت.
در نـامه‌ای کـه در زیـر خواهد آمد، خروشچف که قبلاً کاسترو را در اتخاذ تصمیم برای مصالحه، مورد مشورت قرار نداده بود می‌کوشد قضیه را برای او توجیه کند.
پاسخ به نامه اول کاسترو از سوی خروشچف
رفیق فیدل کاستروی عزیز.
پیام مورخ ۲۷ اکـتبر ما به پرزیدنت کندی به ما امکان داد که با حفظ کوبا از خطر تجاوز، و حفظ صلح جهان از خطر بروز جنگ، قضیه را به سود خود حل کنیم.
پاسخ کندی، که به نـظر مـی‌رسد شما از آن آگاه هستید، دو ضمانت را ارائه می‌کند: نه تنها آمریکا با قوای خود به کوبا حمله نخواهد کرد بلکه به متحدان خود نیز اجازه چنین تجاوزی را نخواهد داد…
در شرایطی که امـکان تـوافقی به وجود آمده است، پنتاگون در جستجوی دستاویزی برای خرابکاری در این توافق است. به همین دلیل است که آنها هواپیماهای خود را برای پروازهای تـحریک‌آمیز گـسیل داشته‌اند. دیروز شما یکی از آنـها را سـرنگون کرده‌اید و حال آنکه در گذشته وقتی آنها بر فراز سرزمین شما پرواز می‌کردند چنین نمی‌کردید. تجاوزکاران از این واقعه برای رسیدن به هدفهای خود استفاده خـواهند کـرد.
به این دلیل اسـت کـه ما مایلیم دوستانه به شما نصیحت کنیم: بردبار باشید (و در همان حال) قاطعیت نشان دهید و قاطع‌تر باشید -البته اگر تجاوزی صورت گیرد باید با استفاده از تمام امکانات دفع شود. ولی ما نـباید اجـازه دهیم که آلت دست قرار گیریم و برانگیخته شویم…
ن.خروشچف ۲۸ اکتبر ۱۹۶۲
کاسترو عمیقاً از توافق حضرات رنجیده خاطر شد؛ به خصوص که او مورد مشورت قرار نگرفت بود. به همین جهت در اعلامیه‌ای که بـه هـمین مناسبت در کـوبا منتشر شد، کاسترو اعلام کرد که تنها در صورتی توافق آمریکا و شوروی را خواهد پذیرفت که محاصرهٔ دریایی (کـوبا) خاتمه پذیرد، آمریکا به تمام کوششهای خرابکارانهٔ خود پایان دهد، اقـدامات مـهاجران کـوبایی در آمریکا متوقف شود، پروازهای اکتشافی آمریکا موقوف گردد و واشنگتن پایگاه دریایی خود را خلیج گوانتانامو برچیند. به دنـبال ایـن اعلامیه، کاسترو نامهٔ زیر را به خروشچف نوشت.
نامه دوم کاسترو به خروشچف
رفیق خروشچف عزیز
شما می‌گویید: «دیـروز یـکی از هـواپیماهای آمریکا را سرنگون کرده‌اید درحالی‌که در گذشته وقتی آنها بر فراز خاک شما پرواز می‌کردند چنین نمی‌کردید.» قبلاً این پروازها هدف نظامی معینی را تعقیب نمی‌کرد و مستلزم خطر واقعی و ملموسی نبود و مـقررات را هم به طور پراکـنده و جـسته گریخته نقض می‌کرد.
این وضع در حال حاضر صدق نمی‌کند. خطر یک حملهٔ غافلگیرانه به تأسیسات نظامی معین وجود دارد…ما معتقدیم که این چیزی است که ما نباید اجازهٔ آن را بدهیم…و آنچه مـهمتر است این است که اقدام آنها ما را از لحاظ نظامی ضعیف کرده و ضربه‌ای به روحیه ما وارد کرده است…به این دلیل بود که نیروهای کوبا پنجاه توپخانهٔ ضد هوایی را که تماماً مـتعلق بـه خود ماست برای حمایت از مواضع قوای شوروی بسیج کرد.
اگر مقرر چنین بوده است که ما در مقابل یک هجوم غیر منتظرهٔ هوایی غافلگیر نشویم باید توپخانه‌های خود دستور شلیک مـی‌دادیم. فـرماندهٔ نیروهای شوروی اطلاعات اضافی را در مورد هواپیمایی که سرنگون شده است در اختیار شما قرار خواهد داد…
ما برمبنای ضرورت پرهیز از هر نوع حادثه‌ای که در این لحظهٔ خاص، مذاکرات کنونی را به خـاطر بـیندازد به توافق رسیده‌ایم و به توپخانه‌های کوبا دستور داده‌ایم که از اقدام به شلیک خودداری کنند ولی فقط به خاطر دوام مذاکرات، و بدون عقب‌نشینی از اعلامیه‌ای که دیروز منتشر شده و به تصمیم مـا بـه دفـاع از حریم هوایی سرزمینمان مربوط مـی‌شود ایـن کـار را خواهیم کرد…
فیدل کاسترو هاوانا،۲۹ اکتبر ۱۹۶۲
در نامه‌ای که در زیرا می‌آید خروشچف، کاسترو را به خاطر این که از حملهٔ اتمی به سرزمین آمـریکا طـرفداری کـرده سرزنش می‌کند و در عین حال به توجیه سفسطه کـارانهٔ ایـن مطلب پرداخته است که چرا نتوانسته در اوج بحران با رهبر کوبا به مشورت بپردازد.
رفیق فیدل کاستروی عزیز
ما مـی‌دانیم در پی قـولی که در مورد برچیدن موشکهایمان از خاک کوبا در برابر تعهد آمریکا بـه دست کشیدن از طرح تجاوز به کوبا و خاتمه دادن به آنچه آنها «قرنطینه» و دیگران محاصرهٔ کوبا می‌دانند، به ایالات مـتحده آمـریکا داده‌ایم، مشکلاتی برای شما به وجود آورده‌ایم.
اگر با تسلیم به احساسات عـامیانه، به خود اجازه داده بودیم که تحت تأثیر مردم منقلب و خشمگین قرار بگیریم و اگر از انجام یک تـوافق مـعقول بـا آمریکا روی برتافته بودیم محتملا جنگ به وقوع می‌پیوست و باعث مرگ مـیلیونها انـسان مـی‌شد، و بازماندگان چنین فاجعه‌ای بعدها می‌گفتند که این تقصیر رهبران بود که از اقدامات لازم برای جـلوگیری از یـک جـنگ خانمانسوز مضایقه کردند.
بعضی‌ها می‌گویند که ما قبل از اتخاذ تصمیماتی که از آن مطلع شده‌اید مـشورت‌های لازم را بـا شما انجام نداده‌ایم. در واقع ما معتقدیم که مشورت لازم در کار بوده است، رفیق فـیدل کـاستروی عـزیز. زیرا ما تلگرامهای شما را که یکی از دیگری هشداردهنده‌تر بود دریافت کردیم، و سرانجام نیز تـلگرام مـورخ ۲۷ اکتبر واصل شد که در آن تقریباً اظهار اطمینان کرده بودید که کوبا عـنقریب مـورد تـهاجم قرار خواهد گرفت.
آیا از لحاظ ما، این یک مشورت نبود؟ ما تلگرام شما را بـه عـنوان نـشانه‌ای از حد اعلای آمادگی تلقی کردیم. ولی اگر در چنین شرایطی به مشورت ادامه داده بـودیم، بـا علم به اینکه نظامیان جنگ‌طلب آمریکائی درصدد استفاده از فرصت برای حمله به کوبا هستند، احتمالاً وقـت را از دسـت می‌دادیم و آنها موفق می‌شدند…در تلگرام ۲۷ اکتبر، شما پیشنهاد کرده بودید که مـا بـاید اولین ضربهٔ اتمی را به سرزمین دشمن وارد کـنیم. ایـن یـک ضربهٔ ساده، ولی سرآغاز یک جنگ هـسته‌ای بـود…
فیدل کاستروی عزیز، حتی اگر دلیل شما را درست فهمیده باشم موضع‌گیری شما را نـاصحیح یـافتم. جنگ هسته‌ای شعله‌ور می‌شد. بـی‌تردید ایـالات متحده آمـریکا صـدمات فـاحشی می‌دید ولی اتحاد شوروی و تمامی اردوگاه سـوسیالیست نـیز به رنج و تعب دچار می‌شدند…
اگر قرار است که بر ضد امـپریالیسم مـبارزه کنیم این درست و عادلانه نیست کـه بمیریم، بلکه باید از تـمامی تـوان و نیروی خود استفاده کنیم و تـا آنـجا که از دستمان برمی‌آید بازی را نبازیم، و برای تأمین و تضمین پیروزی کمونیسم، در زمانی دیرتر و دورتـر بـه فتح نائل شویم.
ن.خروشچف ۳۰ اکـتبر ۱۹۶۱
ولی کـاسترو و هـمچنان از تصمیم خروشچف در مـورد بـرچیدن موشکها گله می‌کند و بـار دیـگر از فکر توسل به سلاحهای هسته‌ای در صورت تجاوز آمریکا به کوبا طرفداری می‌کند.
رفیق خـروشچف عـزیز
بسیاری از کوبایی‌ها و شوروی‌هایی که با بـزرگترین شـرف و افتخار، آمـادهٔ پذیـرش مـرگ بودند وقتی از تصمیم غـافلگیرانه، غیر منتظره و بلاشرط برچیدن سلاحها مطلع شدند، اشک ریختند.
شما ممکن است پی نبرده باشید کـه تـا چه حد مردم کوبا آماده بـودند کـه وظـیفهٔ خـود را نـسبت به میهن خـویش و بـشریت انجام دهند. ما نمی‌دانستیم که شما ممکن است نامهٔ مرا بد تعبیر کنید و این چیزی بـود کـه اتـفاق افتاد، شاید به دلیل ترجمه، و شاید بـه دلیـل ایـنکه مـن خـواسته بـودم حرفهای زیادی را در چند سطر بیان کنم…من می‌دانم که اگر یک جنگ هسته‌ای روی می‌داد ما نابود می‌شدیم. ولی آگاهی از چنین سبب نشده بود که از شما بخواهیم که مـوشکهای خود را برچینید، یا از شما بخواهیم که تسلیم شوید.
من نمی‌دانم چطور می‌توانید بگوئید که با ما مشورت کرده‌اید…هم‌اکنون امپریالیست‌ها دارند بار دیگر از تجاوز به میهن ما سخن می‌گویند، و ایـن دلیـلی است بر آنکه قول آنها تا چه حد سطحی و غیر قابل اتکاست…ولی ما بر مشکلات موجود فائق خواهیم آمد و به پیش خواهیم تاخت و به هیچ اجازه نخواهیم داد که بـه پیـوندهای ابدی و امتنان ما نسبت به اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی لطمه بزند.
