از اقتدار بلامنازع دودمان آل مظفر تا نابودی بر اثر توطئه

ریشه این دودمان به اعراب قبیله بنی خفاجه می رسد که در قرون نخستین هجری به نواحی خراسان مهاجرت کرده بودند. دودمان آل مظفر زمانی که دولت ایلخانی رو به انحطاط می گذاشت در نواحی کرمان و فارس و یزد قدرت یافتند.[۱] سرسلسله این دودمان شرف الدین مظفر ابتدا به خدمت اتابکان یزد  درآمد و در عهد الجایتو به حکومت میبد دست یافت.

مبارز الدین محمد که در حقیقت بنیانگذار اصلی این سلسله محسوب می شود. بعد از مرگ پدر به جای وی به حکومت میبد منسوب شد و به واسطه شجاعت و رشادت که در سرکوبی یاغیان جنوب ایران از خود نشان داد در  دستگاه حکومت ابوسعید ایلخانی مقامی رفیع یافت. بعد از مرگ ابوسعید، مبارز الدین محمد یزد را فتح کرد و اساس سلسله ‌ای مستقل را پایه افکند.

بعد از این قدرت مبارز الدین محمد به سرعت در دوره ایران گسترش یافت. او ابتدا توانست بعد از یک سلسله منازعات نظامی شیخ ابواسحاق آخرین امیر آل اینجو را شکست دهد و شیراز و سپس اصفهان را فتح کند. ازدواج با دختر آخرین حکمران قتلغ خانی ایالت کرمان را هم به زیر فرمان او در آورد. به طوری که در سال ۷۵۸ هجری وی مالک الرقاب بلامنازع بخش اعظمی از جنوب و مرکز ایران گردید. مبارز الدین محمد بعد از خلاء قدرتی که در اثر حمله جانی بیگ در آذربایجان به وجود آمده بود حتی توانست تبریز را فقح کند. اما نتوانست این شهر را مدت زیادی در تصرف خود نگه دارد.[۲]

امیر مبارزالدین محمد علی رغم پیشرفت های درخشان نظامی از شیوه مملکت داری بی بهره بود. او که دینداری متعصب بود، غالباً با استبداد رای، رعایا و اطرافیان و حتی اولاد خود رارنجیده خاطر  می نمود. به همین سبب اسیر توطئه ای گردید که امرای ناراضی و در راس آن پسرانش علیه وی ترتیب داده بودند. در سال ۷۵۹ هجری هنگامی که وی از آذربایجان به اصفهان مراجعه می‌کرد توسط شاه محمود و شاه شجاع پسران خود دستگیر و محبوس و بعد از مدتی نابینا گردید.

دولت آل مظفر از جمله معدود سلسله هایی است که توانست در فاصله بین زوال ایلخانان تا حمله تیمور اقتدار بلامنازع و متصرفات قابل توجهی به دست آورد. اما این دولت نتوانست از آفت فراگیری اختلافات داخلی که دامنگیر همه سلسله های حکومتگر این دوره بود برحذر بماند.

بعد از امیر مبارزالدین حکومت آل مظفر به شاه شجاع رسید. سلطنت شاه شجاع طولانی بود و در طول این دوره بر خلاف عهد پدر روح اعتدال و تسامح در حوزه فرمانروایی او حاکم بود. اما منازعات دائم شاه شجاع با برادرانش باعث گردید دوره حکومت او مشحون از درگیری‌های بی وقفه نظامی باشد که حاصلی جز ویرانی بیشتر کشور و افلاس رعایا در بر نداشت.

درگیری‌های خاندنی دولت مظفری بعد از مرگ شاه شجاع خاتمه نیافت: برادران و بنی اعم مظفری که هر یک در گوشه ای از قلمرو این دودمان حکومت یافته بودند، برای بسط قلمرو و از میدان به در کردن رقیب به جان هم افتادند.[۳]

فرجام کار مظفریان مانند دوران حکومتشان با جنگ و خونریزی توام بود. هجوم تیمور به ایران مقارن با آخرین روزهای حکومت شاه شجاعبود.  شاه شجاع در بستر احتضار از تیمور خواست درباره پسرانش خیرخواهی کند و مانع بروز اختلاف میان آنها شود. شاه شجاع وفات یافت و شاهد آن نبود که تیمور چگونه به وصیت او عمل کرد. تیمور در سال ۷۵۰ هجری به شیراز لشکر کشید. شاه منظور آخرین امیر مظفری  با رشادت تمام علیه وی جنگید، اما شکست خورد. تمامی دودمان مظفری به اسارت تیمور درآمدند. تیمور بعد از آنکه پسر خود عمر شیخ را به حکومت شیراز گماشت، فرمان داد کلیه خاندان آل مظفر را از بزرگ و کوچک به قتل رسانند.[۴]

هر قدر چشم اندازهای سیاسی و اجتماعی ایران در عهد آل مظفر مایوس کننده است و وضعیت فرهنگی این دوره بسیار قابل توجه و شایان تحسین می نماید. بیشتر اعضای این دودمان حامیان شعر و ادب بودند و برخی از آنان چون شاه شجاع خود در زمره ی شاعران محسوب می‌شوند. بدون شک این دوره یکی از ادوار شکوفایی شعر و ادب ایران است. علاوه بر این، مساعی سلاطین آل مظفر در معماری و زیباسازی و توسعه شهر شیراز قابل اعتنا است. شیراز زیباترین و پر رونق ترین دوره حیات فرهنگی خود را در عهد سلاطین مظفری تجربه کرد.[۵]

برای مطالعه

[۱] . همان، ص ۵۰۶.

[۲] . اقبال، ص ۴۱۶

[۳] . همان، ص ۴۳۱-۴۲۶، رویمر، ص ۴۵.

[۴] . همان، ص، ۴۴۱-۴۴۰.

[۵] . رویمر، ش۴۷.

[۶] . باسورث، ص ۵۰۵

منبع:

• تاریخ جهان اسلام از قرن هفتم تا دهم هجری ، علیرضا خزائلی، انتشارات دانشگاه پیام نور