باستانشناسان ،براین باورند كه سومریان بت پرست بوده اند.مردمان آن اعصار مانند ایلامیان ،هورییان،كاسسی ها،اورارتوهاو… همه بت می پرستیدندویکتاپرستی هنوز موضوعیت نیافته و مطرح نبود.ذكر این نكته لازم است كه بت پرستی سومریان با نوع بت پرستی اكدیان وآشوریان فرق اساسی داشته است.
اعتقادات دینی سومریان و ایلامیان وخلقهای آسیانی از یكسوی یادآور اعتقادات شامانیستی اجدادترك آسیایی شان و از سوی دیگر احتمالا ،پایه تصورات زرتشتی است كه در اعصار بعد در آذربایجان پدید آمد.گویی ادیان مذكوررا خلقهایی كه قرابت نژادی داشته اندآفریده اند.
هركدام ز شهرهای سومری خدایی(ربه النوعی) متفاوت داشته است كه از این لحاظ شباهت بلامنازعی با وضعیت هزاره اول قبل از میلاد آذربایجان كه زمان حكومت ماننا ها و قبل از تشكیل فدراسیون ماد است دارد.
كه در فصل تاریخ قدیم آذربایجان به تفضیل به این موضوع خواهیم پرداخت.
علاوه بر خدایگان مجزایی كه مختص هر شهر سومری بوده است سه ربه النوع مشترك نیزداشته اند:
1- آنو – فرمانروای آسمانها
2- بئل – خدای زمین
3- اآ – خدای دره عمیق
خدایان مذكور الهه روح های پاك ونجیب بودند وسومریان برای در امان ماندن از ارواح خبیث ،عفریت و دیو قربانی نموده و نذرونیازمی كردند.به بیان دیگر ایشان به مثابه تعلیمات دین زرتشت به دونیروی خیر وشر اعتقادداشتند،آنها به روح وغلبه نهایی خیر برشر اعتقادداشته و برای در امان ماندن از شر قربانی می كردند. بعضی از خدایان دارای زوجه بودند وبسیاری از ربه النوعها نیز دارای پدری از جنس خدا بودند.
از نظر سومریان،خداوندان نیز چون انسان دارای غضب،شهوت،سنگ دلی،عشق،نفرت وسایر صفات بودندومانند روحانیان زرتشتی خادمان دینی سومری نیز ارج وقرب فراوانی درتوده های مردم داشتند.
سومریان اعتقادداشتندكه خدایان نیز چون شاهان زندگی توام با رفاه و آسایش دارندبه این دلیل عبادتگاهایشان را مزین به اشیاء قیمتی و جواهرات ووسایل زینتی می كردندكه شباهتی تام با آتشكده های زرتشتی داشته است.
آنان بزرگ شهررا “پاتئسی” می نامیدندواعتقادداشتند كه او به نیابت از خدایان به رتق وفتق امور شهر می پردازد.
قبل از ایجاد امپراطوری ماد در خاك كنونی آذربایجان در زمان مانناها وضعیتی مشابه در آن منطقه حاكم بوده است ودر شاهنشاهی های كوچك ماننایی، فردی بالای هرم قدرت بوده است كه علاوه بر قدرت سیاسی دولت شهر، مانند پاتئسی رهبر دینی خلق و فرمانده ارتش نیز محسوب میشده است.
چنانچه ملاحظه فرمودید میان تصورات دینی وشیوه حكومتی سومریان و مانناهای معاصرشان كه در خاك آذربایجان كنونی میزیستند قرابت بسیاری است از سوی دیگر شباهتهای غیرقابل انكاری با اعتقادات مذهبی وسیستم اداری ودیوانی زرتشتی و سومریان ومانناها وجوددارد.
بدین ترتیب بدلیل تفاوت عمده خلقهای همسایه با این ملل، میتوان ادعای هم نژاد بودن آنها را ادعا نمود.
عالی بود
خزعبلات پان ترکی که حتی نمیدانند آنو بئل اآ بابلی هستند نه سومری البته به جز آنو که در سومر آن بوده است
عالی بود
خزعبلات پان ترکی که حتی نمیدانند آنو بئل اآ بابلی هستند نه سومری البته به جز آنو که در سومر آن بوده است