در آئین زرتشت اشیاء به دو نوع تقسیم شده است ((خوب )) و ((بد)). ((خوب ها)) یک مبداء دارند و آن ((اهورامزد))ست یا ((سپند مینو)). و بدها هم مبداء دیگرى به نام ((اهریمن )) یا ((انگره مینو)) دارند که ناپاک و پلید است .
براساس این ادعا است که مورخان و علماء اسلامى ((زرتشت )) را ((ثنوى مذهب )) دانسته اند. شهرستانى مى گوید:
(( المجوس اثبتوا اصلین … الا ان المجوس الاصلیه زعموا ان الاصلین لا یجوز ان یکونا قدیمیین ازلیین …
و این اشاره به ازلى بودن ((نور)) و ((ظلمت )) دارد. ((نور)) ازلى و ذاتى است و ((ظلمت )) حادث از غیر ((نور)) است .
بنابراین ثنویت مخصوص قوم مجوس است . در تلقى علماء اسلامى کیش مجوس جهان را داراى دو صانع و خالق مى داند: ((یزدان )) و ((اهریمن )) از ((وحشت )) پدید آمد
((پارسیان ایزد تعالى را هرمزد و ایزد و یزدان گویند و به وجود پروردگار مقر بودند. گروهى از ایشان آتش را پرستیده اند و مذهب آنان در آتش پرستى همان بوده است که مذهب بت پرستان عرب در رابطه با بت پرستى …
مذهب ثنوى این مردم همان را مى گوید که زرتشت گفته است : صانع دو است ؛ نور که صانع خیر است و تاریکى که صانع شر است . و این دو صانع را قدیم گویند.))
لاهیجى مى گوید: ((گبر)) که ((مجوس )) نام دارند، مبداء افعال را دو چیز مى دانند؛ یکى فاعل ((خیر)) و آن را ((یزد)) گویند و یکى فاعل ((شر)) و آن را ((اهریمن )) گویند.
جوزف گئر ایران شناس معروف مى گوید: در بلخ از زرتشت پرسیدند: این پروردگار بزرگ کیست ؟ زرتشت در پاسخ گفت : پروردگار دانا و فرمان رواى بزرگ جهان . از زرتشت پرسیده شد: آیا تو معتقدى که او همه چیزهایجهان را آفریده است ؟ زرتشت مى گوید: او هر چه را خوب است ، آفریده است .
زیرا اهورامزدا جز نیکوئى به کارى توانا نیست . از زرتشت سؤ ال شد: پس زشتى ها و پلیدى ها ساخته کیست ؟ زرتشت مى گوید: زشتى ها و پلیدى ها را انگرمئو یعنى اهریمن به این جهان آورده است . به زرتشت مى گویند: بنابراین دو جهان و دو خدا وجود دارد؟ زرتشت مى گوید: آرى ! در جهان دو آفریدگار هست .
گیرشمن مى گوید: ((آئین زرتشتى مبتنى بر توحید نبود، ولى در عهد ساسانى بر اثر نفوذ ادیان بزرگ (مسیحیت و یهود) وحدت را پذیرفت .))
دانشمندان خاورشناس که در اوستا تحقیق کرده اند، در سرود ۲۴ گاتها چنین آورده اند: رزتشت مى گوید:
اى خداوند هستى بخش ! از تو با فروتنى پرسشى دارم : آیا آن کس که دلداده تو و در راه تو است ، چگونه باید تو را پرستش نماید؟
اى مهین دادار! دلم از مهر تو لبریز است ، آیا مى شود که در پرتو راستى و درستى از یاریت برخوردار گشته و دلمان از نور پاک منشى روشن گردد؟
اى خداوند! سرچشمه بهترین و والاترین زندگى پاک کدامست ؟ چه کسى خالق و سرچشمه راستى بوده است ؟ چه کسى مسیر ستارگان و خورشید را مشخص نموده و هلال را به بدر و بدر را به هلال تبدیل مى کند؟ راز آیات و اسرار طبیعت را از تو خواهانم .
کیست نگهدارنده زمین در پائین و سپهر در بالا؟
کیست آفریننده آب و گیاه ؟
کیست آنکه به باد، وزش و به ابر تیره ، باران زلال بخشید؟
آفریننده و الهام بخش منش پاک کیست ؟ کدام سازنده بزرگ ، تاریکى و روشنائى و خواب و بیدارى را آفریده است . و شب و روز را پدید آورده که هشدار دهنده مرد دانا است ؟ آیه حقیقت دارد که عشق و ایمان به خداوند در پرتو عمل نیک و راستى و درستى افزایش خواهد یافت ؟ آیه آن جهان بارور را آفریدى که شادى و فراوانى به ما بخشد؟…
زرتشت دربند هفتم از سرود ۲۴ گاتها به این سئوالات پاسخ مى دهد:
((اى مهین دادار هستى بخش !
مى کوشم تا در پرتو خرد پاک ، تو را آفریننده همه چیز بدانم .))
