نظر محققین درباره توحیدى بودن آئین زرتشت

یک محقق غربى مى گویم : آنچه در گاتها بسیار مشخص است ، ایت است : خداى دانا، تنها خالق مى باشد. او حتى خالق همه موجودات جهان را ((مزدا)) معرفى مى کند:
((تو را اى اهورا مزدا! خالق همه این چیزها مى شناسم .))
این محقق غربى تاکید مى کند که حتى در دوره ساسانى نیز ((اهورا مزدا))، تنها خداى زرتشتیان بوده است .
بار تلمه مى گوید: نوآورى زرتشت این است که به جاى خدایان متعددى که وجود داشت ، بک هداى دانا (اهورا مزدا) را جانشین نمود.
پرفسورگرى مى گوید: دین زرتشت از دوالسیم بسیار بدور بوده و اصولا، دین توحیدى است .

یک محقق دیگر مى گوید: فضاى گاتها از تعدد خدایان وداها و اوستاى متاخر، کاملا خالى است . زرتشت فقط یک خدا مى شناسد که او را سرور دانا مى نامند:
((او خالق و سرورى است که خورشید و ستارگان را در مسیر خود روان مى سازد. او خالق و سرورى است که ماه را زوال و کمال مى بخشد. او زمین را در پائین و ابرها را در بالا استحکام مى بخشد.))

مستد مى گوید: زرتشت یک موحد واقعى بود. براى او اهورا مزدا کاملا به معنى واقعى کلمه تنها خدا بشمار مى رفت .
یک محقق غربى مى گوید: خداوند در آئین زرتشت ، خالق همه چیز است …

ویل دورانت مى گوید: ((با وجود این که هنوز تحقیقات جدید راجع به زرتشت کامل نشده ، در عین حال دین زرتشت دین ((توحید)) است و ((امشاسپندان )) کیفیات الهى هستند. ولى پیروان زرتشت که به چند خدائى عادت کرده بودند، این کیفیات را به صورت موجوداتى درآورند که به فرمان ((اهورا مزدا)) دنیا را خلق کرده و اداره مى کنند.

به این طریق ، توحید با عظمتى که به وسیله بانى این دین عرضه شده بود، مانند مسیحیت به ((چند خدائى )) مبدل شد. زرتشت ارواح خبیثه را خدایان ساختگى و قلابى مى داند که مانع پیشرفت بشر مى گردند…))

گیلگر مى گوید: ((در آئین آریاهاى قدیم که با هندوها مذهب مشترکى داشتند، خدایان متعدد و قدرتهاى طبیعى هر کدام به حکم ضرورت در حکم تواناترین و برترین خدایان ظاهر مى شدند. ولى در دین زرتشت اثرى از چنین ایده هائى نیست ، و تمام نیروها و قدرت هاى مختلف در خداى یکتا، وجودى که سر آمد همه است ، جمع گردیده است . مذهب چند تا پرستان به مذهب یکتاپرستى زرتشت تبدیل شد…))

استاد مرتضى مطهرى مى گوید: آنچه در مورد زرتشت محقق است ، این که او به توحید در عبارت مى کرده است . اهورا مزدا از نظر شخص زرتشت نام خداى نادیده خالق جهان و انسان است و تنها موجودى است که شایسته پرستى است . زرتشت که رسما خود را مبعوث از طرف اهورا مزدا مى خوانده است ، مردم را از پرستش دیوها که معمول آن عصر بوده است ، نهى مى کرده است .

جان ناس مى گوید: دینى که این پیامبر ایرانى تعلیم داد، یک آئین اخلاقى و طریقه یگانه پرستى است . زرتشت خداى معبود و متعال کیش خود را اهورا مزدا لقب داده ؛ یعنى خداى حکیم . این نامگذارى اختراع او نبود؛ بلکه از اسم ((مزدا)) که در زمان او معروف و معلوم بود، گرفته شده است . بدون شک ((اهورا مزدا)) را عموم مردم خداى جهان و طبیعت مى دانسته اند و آن همان خدائى است که نزد آریائیهاى هندوستان به لقب و نام ((وارنا))مورد پرستش بوده است … برخى اهل تحقیق بر آن هستند که زرتشت ، ((اهورا مزدا))را در ((گاتها)) خداى بزرگ دانسته است که آسمانها را مانند ردا و جامه براندازد خود پوشانده است .

((وارنا)) در همین رابطه بوده ، لذا ((اهورا مزدا)) نام گرفته است . همان گونه که لقب ((شیوا)) یعنى ((مبارک )) به جاى نام کهن ((رودرا)) معمول گردید، ((اهورا مزدا)) براى عظمت آن خدا بکار رفته است . اهورا درست همان کلمه به تدریج از مفهوم اصلى خود منحرف شده و مفهوم ثانوى به خود گرفت . در ایران زرتشت طریق مخالف را در پیش گرفت و اسامى و القابى را که با مفاهیم هندى ضدیت دارد، برگزید.

وى ((مزدا)) را صاحب اهوراى حقیقى دنسته و عبارت و پرستش را خاص ((ذات مطلق )) قرار داده است . ولى بیم داشته که شاید عامه مردم ((مزدا)) را به درستى نشناسند و تحت تعالیم روحانیون ادیان قدیم ایران قرار گیرند. زیرا ایرانیان قدیم به ((دیوها)) یا ارواح علوى باور داشتند؛ لذا به عظمت ((اهورا مزدا))پى نمى برده اند.

روحانیون مذاهب پیشین از این رهگذر به ساحرى و جادرگرى پرداخته و نام ((دیوها)) قربانى از مردم مى گرفتند. زرتشت براى مبارزه با روحانیون ساحر و جادوگر صریحا اعلام نمود که ((دیوهاى )) معبود مغان و تورانیان ، همه ارواح شریر و زیان کارند که با ارواح نیک و روانهاى پاک در ستیراند. آنها پدر دروغ و فریب دهنده نهادهاى پاک هستند.