احکام اموات در آیین زرتشت

مراسم متوفى

 

فرد متوفى مراسمى دارد: ابتدا پلک هاى او را بسته ، پاهایش را تا زانوها تا مى کنند.پس از آن وى را در خانه اى طاهر روى تخت خواب آهنى یا روى زمین سنگ فرش مىخوابانند و با روپوشى تمیز او را مى پوشانند. زیرا در آئین زرتشت مرده ناپاک است وبا هر چه تماس پیدا کند، آن را آلوده مى کند. آنگاه به مرده کشها که تعدادشان زوج استیعنى یعنى ۲ یا ۴ نفرند، خبر مى دهند.

پس ازغسل و تجدید گشتى ، میت را در تابوتى که آن را گهن یا گاهان گویند و از فلزساخته شده ، گذاشته ، به آرامگاه مى برند و نزدیکان متوفى چند گامى او را مشایعت مى کنند. تشییع جنازه باید در ساعات روز باشد و دفن باید قبل از غروب انجام گیرد. دفن اموات در شب جایز نیست .

دخمه زرتشتیان

 

بنابر یک رسم دیرینه زرتشتیان اموات خود را در ((دخمه ))ها مى گذارند. این سنت در ایران و هند کم و بیش هنوز جارى است . برخى از مراکز زرتشتى نشین ایران به این سنت پاى بند هستند. زرتشتیان ایرانى به دخمه ((دادگاه )) مى گویند و زرتشتیان هند به آن ((دخمو)) گویند.اروپائیان آن را ((برج سکوت ))مى نامیده اند. دخمه محوطه اى است مدور که در بالاى کوه بلندى قرار دارد و غالبا از آبادیهاى اطراف چند فرسنگ فاصله دارد.

دیوار اطراف دخمه را از سنگ و سیمان مى سازند و یک درب کوچک آهنى براى ورود و خروج دارد. محیط دخمه در حدود صد متر است . سطح داخلى آن از دیوار به طرف مرکز سراشیب مى باشد.در وسط دخمه چاه عمیق و وسیعى حفر شده است . در چهار گوشه خارجى آن بیرون ازدیوار دخمه چاهها تا حدود یک متر باشن و سنگ ریزه پر شده است . چاه وسطى دخمه را زرتشتیان ایران ((براده )) یا ((استه دان )) ( استخوان دان ) مى گویند.

فردوسى((استه دان )) را ((ستودان )) آورده است :

سر جاودان را بکندم ز تن

ستودان ندیدند و گور و کفن

اسدى طوسى نیز مى گوید:

ستودانى از سنگ خارا برآر

زبیرون بر او نام من کن نگار

 

سطح داخلى دخمه از دیوارها گرفته تا استه دان را به سه قسمت دایره اى شکل تقسیم کرده اند؛ قسمت اول که از دیوارها آغاز مى شود و بزرگتر از قسمت دوم و سوم است ، ویژه اجساد مردان است . قسمت دوم براى زنان و قسمت سوم که وصل به استه دان است ، براى کودکان و بچه ها است . هر یک از این قسمت هاى سه گانه به قطعات کوچک تر تقسیم شده که هر قطعه ویژه یک میت است . شیارهاى کوچکى بین این قطعات کنده شده تا آب باران و کثافات از این شیارها به داخل استه دان برود.

چون مرده را به درون سردابه مى گذارند، باید سر او را به سوى باختر ( خورشید)قرار دهند تا صورت وى به طرف مشرق باشد. سردابه باید به درازاى ۱۸۰سانت وپهناى ۷۰ سانت و گودى ۲ متر باشد که برادى کودکان و خردسالان فرق مى کند. این سردابه براى مرده هائى است که در دخمه گذاشته نشود، دخمه گذارى میت به خاطر هزینه اندکى که دارد، براى فقیر و غنى و بزرگ و کوچک امتیازى محسوب نمى شود و همه یکسان هستند.

با این عمل مرده پرستى و گورپرستى رواج پیدا نمى کند وچون قبرى وجود ندارد، همه اموات در دخمه اى که بالاى کوه است قرار مى گیرند و دیگرجنبه تشخص خانوادگى و آرامگاه سازى در کار نیست .

نظر یک محقق ایرانى در مورد دفن اموات

یک محقق ایرانى مى گوید در آئین مزدائى بسیارى از معتقدات دین بودائى هندى منعکس است . عامل اصلى و اساسى در اینجا ((آتش )) است . ((آتش )) در محراب زبانه مى کشد و با هدایاى دائمى از خاموشى آن جلوگیى مى شود.

با این حال شیوه ستایش در دین ایرانى بیشتر آشکار است . درست به همین دلیل از سوزاندن و دفن مردگان خوددارى مى شود، زیرا عقیده بر آن است که نعش مردگان آتش و زمین را که پاکیزه اند، ملوت خواهد نمود. از این رو، نعش مردگان را به دشتها برده و طى تشریفات خاصى در هواى آزاد قرار مى دهند.

نظر کریستن سن در مورد دفن اموات

((کریستن سن )) مى گوید: ((وندیداد)) مجموعه اى است از قواعد دینى راجع به انواع ناپاکى ها و گناهان و وسائل تطهیر و توبه و استغفار. در این کتاب از انواع تعدى به موجودات اهورائى (انسان ، سگ ، بیدستر) و طریقه رفتار با اجساد مردگان و غیره سخن رفته است . بر طبق این قواعد مردگان را باید در ((دخمه )) نهاد و طعمه پرندگان ساخت .

زیرا تدفین مردگان یا سوزاندن اجساد باعث آلایش عناصر مى شود. مراد از عناصر، آب ، باد، خاک و هوا است . لذا زرتشتیان این کار را حرام مى دانند. دست زدن به زنان حائض نیز باعث ناپاکى و نجاست است . دخمه گذاردن مردگان از عادات ایرانیان عهد ساسانى بود. 

نظر هیون تسانگ در مورد دفن اموات

 

((هیون تسانگ )) زائر بودائى مى گوید: ایرانیان غالبا اجساد مردگان خود را در بیابان رها مى کردند. چون((سیاووش )) نمى خواست که برابر عادات جاریه زندگى کند، زن خود را که مرده بود، برخلاف مردم ، دفن کرد .

 

منبع : کتاب تاریخ ادیان و مذاهب جهان جلد اول اثر عبداللّه مبلغى آبادانى

نشر الکترونیکی به کوشش اِنی کاظمی در سایت تاریخ ما.