اصطلاحات حمل و نقل

فرقی نمی‌کند در حوزه حمل و نقل دارای چه سمتی هستید، چه مدیر باشید چه یک راننده ساده در هر صورت باید در کنار فعالیت خود، برخی از اصطلاحات را بشناسید و در بخش‌های مختلف حمل و نقل از آن‌ها استفاده کنید. برخی از اصطلاحات حمل و نقل بین‌المللی به خوبی ترجمه شده‌اند؛ اما شناخت اصطلاحات انگلیسی حمل و نقل نیز به همان اندازه اهمیت دارد. در حمل و نقل بین‌المللی، ریلی و دریایی اصطلاحات گسترده‌ای وجود دارد که در زمینه‌های مختلف بکار ‌می‌روند.در ادامه این موضوعات را بررسی خواهیم کرد.

حمل و نقل چیست؟

قبل از آشنایی با اصطلاحات مربوط به حمل و نقل باید با خود حمل و نقل آشنا شوید. در پاسخ به سوال حمل و نقل چیست؟ باید بگوییم که تعریف حمل و نقل یا TRANSPORT در اصطلاح لغوی به معنای جابه جایی فرد یا کالا از یک مکان به مکان دیگر است. واژه لاتین این اصطلاح از دو کلمه TRANS (به معنای از یک سمت به سمت دیگر) و PORT (حمل کردن) تشکیل می‌شود.

اصطلاحات رایج در حمل و نقل دریایی

در حمل و نقل دریایی اصطلاحات زیادی به کار می‌رود که در ادامه معرفی آن‌ها می‌پردازیم. اگر میخواهید در رابطه با حمل و نقل دریایی و انواع و روش های مختلف آن بیشتر بدانید به این لینک مراجعه کنید.

حمل ‌کننده (Carrier)

همانطور که از نام آن پیدا است، حمل‌کننده یا Carrier وظیفه حمل کالا یا افراد را بر عهده دارد. این فرد در ازای کار خود، مبلغی را دریافت می‌کند. به طور کلی حمل‌کننده به دو دسته “حمل‌کننده‌ عمومی Common carrier ” و ” حمل‌کننده‌ خصوصی Private carrier ” تقسیم می‌شود.

حمل‌ کننده‌ی عمومی ( Common carrier)

حمل‌کننده عمومی از طریق انتشار آگهی، افراد یا کالا‌های مختلف مشتری را در مسیر‌های تحت پوشش خود جابه جا می‌کند. در واقع حمل‌کننده عمومی در قبال کالا یا افراد، مسئول است و باید آن‌ها را در سلامت کامل، به مقصد مورد نظر برساند. یکی از زیر مجموعه‌های حمل‌کننده عمومی، حمل‌کننده بدون کشتی است.

حمل ‌کننده‌گان بدون کشتی Non vessel owning carriers

اصطلاح NVOCC یا همان حمل‌کنندگان بدون کشتی نیز از اصطلاحات مهمی است که در حمل و نقل دریایی به کار می‌رود. این دسته از حمل‌کنندگان هیچ کشتی ملکی برای جابجایی مشتری ندارند؛ با این وجود باز هم خدماتی مرتبط با کشتیرانی را ارائه می‌دهند. در واقع این افراد از طریق اجاره یا خرید بخشی از کشتی از خط کشتیرانی، مسئولیت حمل کالا یا افراد را به عهده می‌گیرند.

در طول این جریان حمل‌کنندگان بدون کشتی NVOCC برای مشتریان، یک حمل‌کننده یا Carrier، و برای صاحب کشتی، یک فرستنده یا shipper به حساب می‌آیند.

حمل ‌کننده‌ی خصوصی Private carrier

حمل‌کنندگان خصوصی برای شروع فعالیت خود، ابتدا با مشتری یک قرار دارد رسمی می‌بندند. در این نوع از حمل، حمل‌کننده خصوصی (Private carrier) می‌تواند طبق قرارداد، تنها برخی از مسئولیت‌ها را به گردن بگیرد و خود را از برخی کار‌ها مبرا بسازد.

فرستنده‌ی کالا shipper

فرستنده کالا یا Shipper در حمل و نقل دریایی، فردی است که کالا خود یا مشتری را ارسال می‌کند.

بارفرابر Freight forwarder

بار فرابر نقش واسطه در زنجیره حمل و نقل را دارد. به این صورت که مسئولیت حمل کالای یک فرد را به عهده می‌گیرد. به عبارتی این دسته از باربران را می‌توان در دسته حمل‌کنندگان بدون کشتی قرار دارد.

گیرنده‌ کالا Consignee

به فردی که کالا مورد نظر برای او ارسال می‌گردد، گیرنده کالا می‌گویند. این فرد ممکن است کارگزار، مشتری یا نماینده مشتری باشد.

دریافت ‌کننده Receive

در حمل نقل دریایی به فردی که کالا را در بندر تخلیه تحویل می‌گیرد، دریافت‌کننده می‌گویند. البته خود صاحب کالا یا یک بارفرابر هم می‌تواند این کار را انجام دهد.

Notify party

منظور از اصطلاح Notify Party این است که یک فرد از طریق حمل‌کنندگان دریایی، زمان ورود کشتی را بداند و سپس برای دریافت کالا اقدام کند. این فرد می‌تواند دریافت‌کننده کالا باشد.

ICD

بندر خشک یا ICD به مکانی گفته می‌شود که در آن امکاناتی از قبیل گمرک، محوطه کانتینری، محل باربندی، اسکله دریا وجود دارد.

CFS

به مکانی که برای باربندی یا تخلیه کالا‌های عمومی مشتریان استفاده می‌شود، cfs می‌گویند. در حالت معمول در این مکان امکانات زیادی برای باربندی کالا، جابجایی کالا و…. نیز فراهم شده است.

سایر اصطلاحات مربوط به لجستیک دریایی به شرح ذیل است:

• LCL: در این کانتینر معمولاً کالا‌های ارسالی مشتریان مختلف جمع می‌شود.
• FCL: در این نوع از کانتینر دریایی، تنها کالا‌های یک مشتری خاص نگهداری می‌شود.
• IMS: سیستم مدیریت اطلاعات
• B/L: بارنامه

اصطلاحات تخصصی حمل و نقل ریلی

همانطور که می‌دانید عناوین بیشتر قوانین و مقررات حمل و نقل ریلی معمولاً طولانی هستند؛ از این رو استفاده از آن‌ها برای مراجعین کمی سخت خواهد بود. برای سهولت مراجعه، تصمیم گرفته شده تا به جای این عناوین طولانی، از عبارات کوتاه شده آن‌ها استفاده شود. برخی از مهم‌ترین اصطلاحات تخصصی در حمل و نقل ریلی یا جاده‌ای عبارتند از:

• قانون الحاق دولت شاهنشاهی ایران به قرارداد گمرکی ترانزیت بین‌المللی کالا‌ها: (ق. گ. ت. ب. ک)
• قانون امور گمرکی: (ق. ا. گ)
• آیین‌نامه اجرایی قانون حمل و نقل و عبور کالا‌های خارجی از قلمرو جمهوری اسلامـی ایران: ( آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)
• قانون الحاق دولت جمهوری اسلامـی ایران به کنوانسیون بین‌المللی کانتینر‌های ایمن مصوب سال ١٩٧٢ میلادی برابر با سال ١٣۵١ هجری شمسی: (ک. ک. ا)
• قانون موافقتنامه بین دولتی راجع به کریدور (دالان)، حمل و نقل بین‌المللی شمال- جنوب: (ق. م. ب. ک. ش. ج)

اداره گمرک بین راه

اداره گمرک بین راهی یکی از طرفین تعهد داده است که معمولاً واحد حمل ونقل بین‌المللی به آن وارد یا خارج می‌شود. (ق. گ. ت. ب. ک)

اظهارکننده

به فردی که اظهارنامه ترانزیت بین‌المللی را امضا و تأیید کند اظهار‌کننده می‌گویند. (ق. گ. ت. ب. ک)

اظهار گمرکی

بر اساس اظهار گمرکی لازم است که مشخصات کامل کالا ذکر شود و از آن طریق، کالا‌های غیر از آن به راحتی قابل تشخیص باشند. (ق. ا. گ)

اظهارنامه عبور خارجی

اظهار نامه عبور خارجی به برگه‌ای گفته می‌شود که توسط گمرک جمهوری اسلامـی چاپ می‌شود و به منظور شناسایی کالا‌های عبوری خارجی بکار می‌رود. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

اظهارنامه اجمالی کالای عبوری

برگه یا فرمی است که در آن یک اظهار اجمالی برای کالا‌های که وارد گمرک می‌شوند تهیه می‌شود. این فرم باید توسط ارسال‌کننده کالا، نماینده شرکت حمل و نقل، نماینده راه آهن تکمیل شود. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

اظهار کالای عبوری

در حمل و نقل ریلی برای عبور خارجی کالا از گمرک نیاز است که مشخصات کامل کالا به صورت دقیق در اظهارنامه تسلیمی تهیه شود. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

اظهار اجمالی کالای عبوری

منظور از این اصطلاح، مشخصات کامل یک کالا است که در یک اظهارنامه اجمالی تهیه شده و برای گمرک یا بندر تقدیم می‌گردد. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

بار استثنایی

به کالا‌هایی که معمولاً به دلیل سایز، وزن یا ابعاد غیرمعمول امکان حمل آن در واحد حمل و نقل وجود ندارد؛ به این شرط که به آسانی قابل تشخیص باشد. (ق. گ. ت. ب. ک)

بست‌های گوشه‌ای

منظور از بست‌های گوشه‌ای آرایش و ترتیبی است که برای سطوح کانتینر‌ها در نظر می‌گیرند تا حمل و نقل، چینش کالا و محکم کردن آن‌ها به درستی انجام شود. (ک. ک. ا)

ترخیصیه کالای عبور

به سند حواله تحویل کالا گفته می‌شود که معمولاً به صاحب جنس یا حمل‌کننده کالا، صادر می‌شود. ترخیصیه باید طبق مقررات و ضوابط خاصی ارسال شود. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

پروانه عبور خارجی

منظور از اصطلاح پروانه عبور خارجی این است که برای عبور خارجی کالا باید یک نسخه دوم اظهارنامه توسط اداره گمرک صادر شود. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

حقوق گمرکی

به وجوهی که بر اساس جدول تعرفه گمرکی تعیین می‌گردد و سپس توسط گمرک دریافت می‌شود. (ق. ا. گ)

حداکثر بار مجاز (P)

به تفاوت بین حداکثر میزان (یا وزن ناخالصی مفید ) با وزن کانتینر حداکثر بار مجاز می‌گویند. (ک. ک. ا)

حداکثر میزان یا وزن ناخالص مفید و مؤثر ( R)

حداکثر وزن مجاز کانتینر به علاوه وزن بار (ک. ک. ا)

حمل و نقل کالا

 جابجایی کالا از نقطه­ای به نقطه دیگر، بدون اینکه خصوصیات فیزیکی- شیمیایی، وزن یا سایر مشخصات آن تغییر کند.

حمل و نقل مسافر

 حمل مسافر یکی از خدماتی است که در حمل و نقل ریلی انجام می­شود. برای این کار از وسایل نقلیه حمل انسان استفاده می­شود. (ق. م. ب. ک. ش. ج)

فورواردر

به شخص حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که وظیفه جابجایی کالا و بهره‌برداری از تسهیلات را بر عهده دارد. به عبارت بهتر فورواردر کالا، مسافر و بار‌ها را بر اساس قوانین و آیین‌نامه‌های دو طرف متعاهد در مسیر دالان حمل و نقل جابجا می‌کند. (ق. م. ب. ک. ش. ج)

کالا

به محمولاتی که می‌توان از طریق واگن‌ها، کانتینر و سایر وسایل نقلیه ریلی جابجا کرد، کالا می‌گویند. (ق. م. ب. ک. ش. ج)

کانتینر جدید

به محفظه‌ای گفته می‌شود که برای ساخت آن، در تاریخ لازم الاجرا شدن کنوانسیون بین‌المللی کانتینر‌های ایمن مصوب سال ۱۹۷۲ یا در تاریخی بعد از آن اقدام شده باشد. (ک. ک. ا)

کانتینر موجود

به کانتینری که در حال استفاده است و جدید نیست، کانترینتر موجود می‌گویند. (ک. ک. ا)

محموله

در حمل و نقل ریلی، به انواع کالا‌ها، اجناس، مال التجاره و سایر اقلام که امکان جابجایی آن وجود داشته باشد؛ محموله می‌گویند. (ک. ک. ا)

مسافر

به فردی که از خدمات حمل و نقل استفاده می‌کند و توسط وسایل نقلیه ریلی جابه جا می‌شود مسافر می‌گویند. مسافر برای بهره‌مندی از خدمات باید قرارداد عقد کند. (ق. م. ب. ک. ش. ج)

وجه الضمان

به ودیعه نقدی یا ضمانت نامه‌ای گفته می‌شود که عموماً برای تضمین تعهدات گمرکی، برای عبور دادن کالا‌ها، توسط عبور دهنده به گمرک تودیع می‌شود. این ضمانت نامه می‌تواند به صورت فردی، یا جمعی تضامنی ارائه شود. (آ. ق. ح. ن. ع. ک. خ)

وزن خود کانتینر

به وزن کانتینر خالی به همراه تجهیزاتی که داخل آن نصب شده است، وزن خودکانترن می‌گویند. (ک. ک. ا)

هزینه‌های گمرکی

مبلغی است که معمولاً میزان آن توسط هیأت وزیران تعیین می‌گزدد. در واقع این وجوه بابت تخلیه و باربری، بارگیری، انبار داری، آزمایش و تعرفه‌بندی، بدرقه کالا و…. دریافت می‌شود. ترتیب وصول هزینه‌های گمرکی و روش استفاده از آن را آیین‌نامه‌های گمرکی مشخص می‌کند. (ق. ا. گ)

در حمل و نقل ریلی از اصطلاحات دیگری نیز استفاده می‌شود که در ادامه به آن‌ها آشنا خواهید شد.

LRT

به قطار سطح شهری می‌گویند که حداکثر تعداد واگن‌های آن حداکثر ۳ تا است. این قطار با نیروی برقی به صورت کاملاً محافظت شده یا نیمه حفاظت شده کار می‌کند. قطار LRT معمولاً در زیر زمین، روی زمین یا بالاتر از زمین حرکت می‌کند. این قطار دارای ظرفیت ۴ هزار تا ۱۲ هزار نفر است.

سر فاصله زمانی (Headway)

به بازه زمانی خارج شدن قطار از ‌ایستگاه، تا وارد شدن قطار بعدی به همان‌ایستگاه، سرفاصله زمانی می‌گویند.

پانتوگراف Pantograph

این سیستم در بالای سر وسایل نقلیه ریلی قرار دارد و جریان الکترونیکی را از شبکه‌های بالاسری به سمت الکتروموتور‌های قطار منتقل می‌کند.

ریل سوم Third Rail

به ریلی که با استفاده از استیل با درصد کربن و آلیاژ آلومینیوم ساخته می‌شود، ریل سوم می‌گویند. وظیفه این ریل، انتقال جریان برق به کمک رسپتور است.

گاباری (Clearavce Envelope)

برای اینکه حمل و نقل ریلی با ایمنی بالایی انجام شود، نیاز است که اطراف وسیله نقلیه ریلی فضای باز وجود داشته باشد. این فضای باز می‌تواند گاباری استاتیکی یا دینامیکی باشد.

گاباری استاتیکی

به فضای باز اطراف قطار بدون حرکت می‌گویند. این فضای باز معمولاً در‌ایستگاه‌های قطار ایجاد می‌شود.

گاباری دینامیکی

این فضای باز معمولاً توسط شرکت تولید‌کننده قطار ایجاد می‌شود. از دیگر پارامتر‌هایی که باید در کنار گاباری ارائه شود، می‌توان به رواداری یا تلورانس، نگهداری خط به علاوه اثرات دو در قوس، فضای آزاد زیرگذر و… اشاره کرد.

جمع بندی

با روی کار آمدن صنعت حمل و نقل امکان جابجایی افراد انواع کالا‌ها در سطح داخلی و حتی بین‌المللی به وجود آمد. در این صنعت اصطلاحات زیادی وجود دارد که یادگیری آن برای افرادی که در این حوزه فعال هستند، بسیار مهم است. از این رو سعی کردیم برخی از مهم‌ترین اصطلاحات رایج در حمل و نقل ریلی و دریایی را معرفی کنیم. اگر علاوه بر مواردی که در این مطلب از آن‌ها یاد شد، اصطلاح دیگری نیز هست، آن را با ما به اشتراک بگذارید.