تاریخچه موسیقی فارسی
لازم است بدانید که موسیقی اصیل ایرانی که به عناوینی چون سنتی، فارسی، کلاسیک، دستگاهی و .. نیز شناخته شده است؛ مجموعه‌ای از دستگاه‌ها، نغمه‌ها و آوازهاست که از قبل از دوران میلاد مسیح تا به امروز جریان داشته و ادامه پیدا خواهد کرد. این هنر پیشینه‌ای دیرینه دارد و به دوران ایران باستان بر‌می‌گردد. ایران خاستگاه موسیقی‌های غنی و مختلف است که نوای سنتی ایران، یکی از مولفه‌های فرهنگ این کشور است و می‌توان گفت تقریبا، تمام اقوام ایرانی نوای بومی خود را دارند.
موسیقی در ایران، از دوران باستان اهمیت زیادی داشته و در دوران شاهنشاهی هخامنشی، در آیین‌های مذهبی و دادگاه‌ها استفاده می‌شده است. هویت دقیق نوای ایرانی، هنوز معلوم نشده است و پژوهش درباره موسیقی همچنان ادامه دارد. کشور ایران زادگاه اولین سازهای پیچیده است که قدمت بعضی از آن‌ها به هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد. امروزه شمار زیادی از سازهای بومی از انواع بادی، پوست‌صدا، خودصدا و زهی در نواحی مختلف کشور به چشم می‌خورد؛ سازهایی از جمله: تار، سه‌تار، بربط، سنتور، کمانچه، نی، رباب، تنبک، دف و … در نوای ملی ایران به‌کار می‌روند.
تاریخ موزیک ایران، قبل از اسلام
در دوران باستان و پیش از اسلام در ایران، موزیک وسیله‌ای برای برقرار کردن ارتباط بود که با گذر زمان تبدیل به بخشی از باور و آیین مردم شد و در مراسمات شادی و سوگواری نواخته می‌شد. بر اساس نشان و مُهری قدیمی که در چُغامیش پیدا شده است و قدمت آن به ۳۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مربوط است، در ارتباط با موسیقی باید بگوییم که قدیمی‌ترین ارکستر جهان در استان خوزستان، جنوب ایران برپا می‌شده است. در قرن هشتم میلادی، نوای عیلامی‌ها متاثر از آشوریان بوده است و تا دوران همخامنشیان این تاثیر ادامه داشته است. در دوران سلوکیان و پارت‌ها نیز هنر یونان بر نوای ایران تاثیر گذاشت؛ اما در دوران ساسانیان موزیک ایرانی هویتی جدید و مستقل به‌دست آورد.
نوای ایران در زمان هخامنشیان
باید بگوییم که در زمان هخامنشیان، موزیک‌های رایج ایرانی سه نوع بوده‌اند؛ مذهبی، نظامی و محلی که در نمونه مذهبی، روحانیون سروده‌هایی مقدس می‌خواندند که نام آن‌ها گات‌ها بود و بیشتر به‌صورت آوایی خوانده می‌شد نه همراه با ساز. این مدل سرودها، نوای ایرانی را از دیگر موزیک‌های آن زمان، مانند موسیقی آشوری، بابلی و سامی متمایز می‌کرد، تاثیر این نوای قدیمی هنوز هم در انواع موزیک‌های مناطق مختلف ایران دیده می‌شود.
نوای ایران در دوران ساسانیان
گفتنی است که تاریخ موزیک ایران، در زمان ساسانیان دستخوش تحولاتی جدید شد. این هنر تبدیل به یکی از بخش‌های مهم آموزش و تدریس شد؛ طوری که حدود ۱۲ هزار نوازنده هندی، برای مهاجرت از هند به ایران دعوت شدند تا با اجرای موزیک، شادی و نشاط را در قسمت‌های مختلف امپراتوری ایران، گسترش دهند. در دوران انوشیروان، موزیک به جایگاه بالا ارتقا یافت؛ طوری که به جهان عرب نیز راه یافت و آن‌ها شروع به تقلید کردند. از جمله چهره‌های شاخص در میان موزیک‌دان‌های دوران ساسانیان، می‌توان باربد، رامتین، بامشاد، سرکیس، آزادور چنگی و .. را نام برد که قطعاتی بی‌نظیر و فراموش نشدنی نواختند و پایه‌های بعضی مکتب‌های موسیقی را بنا نهادند که تا به امروز در ایران نواخته می‌شوند.
تاریخ موسیقی ایران، پس از اسلام
در ابتدای دوران پس از اسلام، وقتی خلفا موزیک ایرانی را در تضاد با قوانین اسلامی می‌دانستند، هنرمندان ایرانی از هر راهی که توانستند موزیک را حفظ کرده و آن را از نوای شادی به غم تغییر دادند تا به حال و هوای مردم نیز نزدیک‌تر باشد. لشکریان اعراب به موزیک‌های جنگی علاقه داشته و اضافه بر آن، مانند ایرانیان مایل بودند که شعر همراه با موزیک خوانده شود. سازهایی که آن‌ها در اختیار داشتند، طبل و شیپور بوده است؛ اما از نوای ایرانی بسیار آموختند و امروزه میان ۵۲ نوع موزیک عربی، مصری، سوریه و لبنان نزدیک به ۳۰ مدل از دستگاه‌های موسیقی قدیمی ایرانی مشاهده می‌شود.
دو خلیفه اول به موزیک علاقه‌مند نبوده و آن را ممنوع کردند. آن‌ها آنقدر سختگیرانه جلو رفتند که احکامی مانند نقض عضو برای کسانی که در این هنر شرکت می‌کنند هم وضع کردند؛ اما با روی کار آمدن خلفای اموی و زندگی مجللی که داشتند، موزیک به بخشی از زندگی درباری آن‌ها تبدیل شد. البته بی‌بند و باری درباریان عرب و استفاده از موزیک برای مجالس عیش و طرب بالا گرفت؛ به همین جهت، مسلمانان موسیقی را در برابر با کارهایی مانند مصرف الکل، قمار و .. حرام می‌دانستند.
موزیک ایران در انقلاب مشروطه
هم‌زمان با انقلاب مشروطه در ایران، موزیک‌دانان جوان، به دنبال شکل‌های جدید نوای ایرانی بودند تا آن را با تغییرات جامعه تطبیق دهند. در همان زمان بود که آهنگ‌سازی در جامعه ایران، برای اولین بار به حرفه‌ای جدی تبدیل شده و ارکسترهای ماهری به اجرا در آمدند؛ عارف قزوینی و غلام‌حسین درویش از جمله بزرگان موسیقی ایران در آن زمان بودند که محبوبیت موزیک در نقاط مختلف ایران، نتیجه تلاش آن‌ها بود.
تجربه موزیک امروز ایران
گفتنی است که موزیک در ایران امروز ما، پیشرفت‌های مدرنی را تجربه می‌کند. شما می‌توانید سبک‌های مختلف موزیک ایران را گوش دهید تا متوجه شوید که در عین متفاوت بودن، منطبق با سبک‌های جهانی موزیک هستند. نواختن موزیک، یکی از عرصه‌های گسترده هنری است که ایرانیان علاقه‌ای وافر به آن دارند؛ به هر خطه از این سرزمین که سفر کنید، می‌بینید نواهای خود را دارد که همه انعکاس فرهنگ و تاریخ آنان است.
موزیک هنری آمیخته با فرهنگ ایران
همانطور که گفتیم، شناختن مبدا و منشا موزیک و نواهای ایرانی، اهمیت زیادی دارد؛ زیرا کشف این موضوع، ما را به شناسایی ماهیت موسیقی، نزدیک می‌کند؛ به همین دلیل است که تا کنون دانشمندان و فلاسفه نظرات متعددی در این زمینه داده‌اند. باید بگوییم که این هنر محبوب، یک زبان بین‌المللی است که مردم دنیا را به دور هم جمع کرده است. هر فرهنگی دارای لیستی ارزشمند از ملودی‌ها، آوازها، رقص‌ها و گاهی آلات موزیک است که مخصوص خودش بوده و برایش ارزشی دیرینه و بی اندازه دارد. سخت است بگوییم انسان در چه مرحله‌ای از تکامل، استفاده از موزیک و نواختن را آغاز کرده؛ اما همینقدر بدانید که تاریخچه آن شاید به دوران اوایل پیدایش انسان هم برگردد.
