آشنایی با ۱۰ متون کهن دینی در جهان
مذهب تقریبا به همان اندازه که انسان‌ها پا روی زمین گذاشته‌اند، وجود داشته است. از آنجایی هم که این مذاهب در طول سال‌ها تکامل یافته‌اند، اعتقاد به خدایان و الهه‌ها به یک سنت باستانی تبدیل شده که قدمتش به هزاران سال قبل می‌رسد. دلیلی هم که بسیاری از این مذاهب در متون دینی دیده شده‌اند این‌جاست که متخصصان و دانشمندانی آن‌ها را کشف کردند. در ادامه مقاله با ۱۰ قدیمی‌ترین متن دینی جهان آشنا می‌شویم.
۱۰- نیایش معبد کش
سال نوشتار: حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
مکان: سومر
سال کشف: ۱۹۰۹
مذهب: باورهای مشرکانه مختلف
نیایش معبد کش یکی از قدیمی‌ترین قسمت‌های به جا مانده از ادبیات دنیاست که اغلب به «آیین نینتود» یا «آیین نینتود در آفرینش مرد و زن» هم شناخته می‌شود.
اولین کشف این الواح که بخشی از این اثر بوده، در حین حفاری معبد کتابخانه نیپو، باستانی‌ترین شهر سومر کشف شده بود که در آن خدایان انلیل و ننلیل پرستیده می‌شدند. سومری‌ها این خدایان را به خاطر این می‌پرستیدند که معتقد بودند این خدایان همه چیز را خلق کردند.
این نیایش، شامل ۱۳۴ سطر می‌شود که اساسا به هشت بخش متفاوت تقسیم شده و هر کدام با یک سوال منحصربه‌فرد معنایی به پایان می‌رسد.
۹- متون هرم
سال نوشتار: حدود ۲۴۰۰ – ۲۳۰۰ قبل از میلاد مسیح
مکان: مصر باستان
سال کشف: ۱۸۸۱
مذهب: باورهای مشرکانه مختلف
متون هرم به عنوان یکی از قدیمی‌ترین متون مذهبی جهان شناخته می‌شود. پادشاهی کهن در مصر باستان در همان سلسله‌های پنجم یا ششم، این متون را روی دیوارهای اهرام و داخل سارکوفاژها تابوت اهرام ساکارا حکاکی کرده بودند. این متون برای فرعون نوشته شده و اصلا مختص او بوده است.
این متن دست‌نوشته مذهبی پرتوکل سروکله زدن با بدن فرعون را بعد از مرگش بازگو می‌کند که چگونه از بقایایی جسد او بعد از مرگ محافظت شود، یا بعد از مرگ مطمئن شوند که زنده می‌شود و به او اجازه می‌دهند به زندگی بعد از مرگ ادامه دهد و به بهشت برود.
این راه و روش‌ها به (گفتار) یا افسون‌ها شناخته می‌شوند که با استفاده از آن، از خدایان کمک می‌خواستند یا خدایانی که دست رد به سینه آن‌ها می‌زند را تنبیه یا تهدید می‌کردند.
۸- متون تابوت
سال نوشتار: حدود ۲۱۰۰ قبل از میلاد مسیح
مکان: مصر باستان
سال کشف: اواخر دهه ۱۸۰۰
مذهب: باورهای مشرکانه مختلف
متون تابوت هم مانند متون هرم، مجموعه‌ای آثار تشییع جنازه شامل ۱.۸۱۵ افسون است که به مردگان کمک می‌کند با خیال راحت به زندگی بعد از مرگ بروند و در حین سفرشان در آن دنیا، در برابر خطرات مصون بمانند. این تابوت نه تنها برای فرعون‌ها ساخته می‌شد، بلکه هر کسی که توانایی تهیه این تابوت‌ها را داشت می‌توانست در آن‌ها دفن شود و به بخش‌هایی از این متون دسترسی داشته باشد.
به خاطر نوشته‌های داخل تابوت‌ها، افسون‌های متون تابوت اغلب کوتاه‌شده یا خلاصه‌شده نوشته می‌شدند. اما نسخه‌های پیچیده‌تر و کامل‌تر از آن در آثار بعدی کشف شدند که از کتاب‌هایی مانند کتاب مردگان الهام گرفته بودند که در ادامه مقاله کمی درباره آن می‌گوییم.
متون تابوت بیشتر روی زندگی بعد از مرگ تمرکز دارد و راجبش توضیح می‌دهد که خدای اوزیریس، آن را هدایت می‌کند. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های این مجموعه از متون، «کتاب دو راه» محسوب می‌شود که اولین متنی است که تصورات و ایده مصریان باستان را درباره دنیای مردگان به تصویر می‌کشد.
۷- متون اسطوره گیلگمش
سال نوشتار: حدود ۲۱۰۰ قبل از میلاد مسیح
مکان: بین‌النهرین
سال کشف: ۱۸۵۳
مذهب: باورهای مشرکانه مختلف
با اینکه داستان‌های اساطیری از متون مذهبی بیشتر دیده می‌شوند، اسطوره گیلگمش اغلب به عنوان بخشی از ادبیات مقدس روایت می‌شد و در حقیقت، به طور گسترده بزرگ‌ترین اثر ادبی اولیه در نظر گرفته می‌شود که این داستان بزرگ، قصه گیلگمش، شاه اوروک را روایت می‌کند.
در اولین بخش‌های این داستان از پنج شاعر سومری گفته می‌شود که بعدها با آثار آتی ترکیب شدند و یک داستان حماسی بزرگ به وجود آمد. قدیمی‌ترین و کامل‌ترین تالیف باقی مانده از این اثر قدمتش به قرن هجدهم قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد که به طور گسترده آن را به نسخه بابلی قدیمی و با زیر عنوان «شوتور الی شری» به معنای (پیشی گرفتن از همه پادشاهان) می‌شناسند.
این تالیف از داستان گیلگمش، کشف گیلگمش را بعد از سال‌ها سفر خطرناک و خسته‌کننده برای کشف رمزوراز زندگی ابدی روایت می‌کند که «زندگی که دنبالش می‌گردید را هرگز نمی‌توانید پیدا کنید. چون زمانی که خدایان انسان را خلق کردند، مرگ هم خلق شد و افسار زندگی را در دستان خودشان قرار دادند.»
۶- متن ریگودا
سال نوشتار: حدود ۱۷۰۰ قبل از میلاد مسیح
مکان: هند
سال کشف: بدون پاسخ
مذهب: هندوئیسم
متن ریگودا با ترجمه مستقیم «دانش ستایش»، یکی از چهار متن مقدس معیار هندوست که به صورت مجموعه‌ای از «وداها» را شکل می‌دهد. این مجموعه در اصل، شامل بیش از ۱.۰۰۰ نیایش با جمع کلی ۱۰.۶۰۰ بیت می‌شود.
حجم گسترده‌ای از این نیایش‌ها در متن ریگودا به ده کتاب به نام ماندالاس مرتب شده است که با کوتاه کردن طول نیایش‌ها، تعدادشان در هر کتاب بیشتر می‌شود. تمرکز هشت کتاب نوشته ابتدایی بیشتر روی پرستش خدایان ریگوداست، اما دو کتاب نهایی در حد همان فلسفه و بحث درباره نیکوکاری و اخلاق‌مداری است.
متاسفانه با اینکه بیشتر زبان استفاده‌شده در متن ریگودا مبهم است، بسیاری از بخش‌هایش تا همین امروز ترجمه نشده‌اند. بقایایی این متن یکی از قدیمی‌ترین متون گسترده هندواروپایی کشف‌شده است و تا به امروز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین متون مذهبی محسوب می‌شود که هنوز از آن استفاده می‌شود.
۵- کتاب مردگان
سال نوشتار: حدود ۱۵۵۰ قبل از میلاد مسیح
مکان: مصر
سال کشف: قرون وسطی
مذهب: باورهای مشرکانه مختلف
«کتاب مردگان» دقیقا یک کتاب نیست، بلکه حجم عظیمی از متون تالیف‌شده است. متن تدفینی «کتاب مردگان»، فهرستی از افسون‌ها را شرح می‌دهد که هر کسی با استفاده از آن‌ها می‌توانست سفرشان را از دنیای مردگان به دنیای بعد از مرگ شروع کنند. ترجمه عنوان «کتاب ظهور در روز» و عنوان «کتاب ظهور به سوی نور» هم ترجمه‌های جایگزین دیگر این عنوان از این کتاب هستند.
این کتاب همراه با منشاء سال‌ها و سال‌ها افسون‌های نوشته شده به دست کشیش‌های مختلف در تابوت و اتاق تدفینی کسانی قرار می‌گرفت که از دنیا رفته بودند. اولین افسون‌ها هم از متون هرم و متون تابوت دیده شده که قبلا به آن اشاره کرده بودیم.
نسخه‌های غیرمعیار از نوشته‌های هیروگلیف یا دست‌نوسته هیراتیک روی پاپیروس از کتاب مردگان وجود داشته که همین باعث شده تا تغییرات بی‌شماری در طی سال‌ها از آن کشف شود. از قرون وسطی، بشر متوجه شد که این کتاب مقدس وجود دارد و از همین‌جاست که ممکن نیست به طور دقیق بگوییم این متون در چه زمانی و به دست چه کسی کشف شده بود.
۴- متن راهنمای آمنهوتپ
سال نوشتار: حدود ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
مکان: مصر
سال کشف: ۱۸۸۸
مذهب: باورهای مشرکانه مختلف
از آنجایی که راهنمای آمنهوتپ دقیقا یک متن کاملا دینی محسوب نمی‌شود، اما ما آن را اغلب به خاطر شباهت و روابط قوی‌اش با کتاب ضرب‌المثل‌های کتاب مقدس معتبر می‌شناسیم. ورای آن، این کتاب بارها به عنوان یک شاهکار و بخش اساسی از ادبیات معرفتی در نظر گرفته می‌شود.
این متون شامل سی فصل گسترده از نصیحت‌هایی نوشته شده است که آمنهوتپ آن را به پسرش گفته بود و دانش چگونگی زندگی موفق را به او عطا کرد. این کتاب درباره ارزش‌ها و گرایش‌های مورد نیاز بحث می‌کند که صرف‌نظر از رشد مشکلات اجتماعی و اقتصادی در جهان، زندگی شادتری داشته باشیم.
شکل و شمایل راهنمای آمنهوتپ طوری به متن باستانی غیرمذهبی به نام «پندهای پتاهوتپ» شباهت دارد.
۳- متن سماودا
سال نوشتار: حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
مکان: هند
سال کشف: بدون پاسخ
مذهب: هندو
سه مورد آخر مقاله امروز درباره سه متن دیگر در «وداها» و جدا از متن ریگودایی است که قبلا به آن اشاره کرده بودیم. عنوان این متن به طور تحت‌اللفظی به «دانش آهنگ» ترجمه می‌شود و شامل ترانه‌ها و ملودی‌هایی با ۱.۸۷۵ بیت است که عمدتا از متن ریگودا نشات می‌گیرد.
این باور وجود دارد که بعضی از بخش‌های متن سماودا به همان دوره ریگودا برمی‌گردد، اما نسخه اولیه از آن که امروز استفاده می‌شود به حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. این متن شامل دو اوپانشاد اصلی محسوب می‌شود که پایه‌های اساسی هندوئیسم است.
گفته می‌شود بسیاری از رقص‌های سنتی هندی ریشه‌هایشان در محتواهای متن سماوداست و از زمانی که این متن به طور رسمی به عنوان «ودای ترانه‌ها» در نظر گرفته می‌شود، مناسب است.
۲- متن یاجورودا
سال نوشتار: حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
مکان: هند
سال کشف: بدون پاسخ
مذهب: هندو
عنوان این متن به طور تحت‌اللفظی به «دانش مانترای نثر» ترجمه می‌شود و این «ودا»، «ودای ترانه‌های نثر» است. متن یاجورودا شامل ترانه‌های و دستورات آیینی است که به دو بخش تقسیم شده‌اند.
یک بخش این متن، بخش کریشنا (مشکی) محسوب می‌شود که اشعارش به خوبی مرتب نشده‌اند. بخش دیگر هم، بخش شوکلا (سفید) است که ساختار بسیار بهتری دارد. چهار نسخه تجدیدنظر سابق و دو نسخه بعدی تا به امروز هم استفاده می‌شوند.
متن یاجورودا، ۱.۸۷۵ بیت را شامل می‌شود که در کنار منحصربه‌فرد بودنش، بر اساس شاکله نوشته شده از متن ریگوداست. این متن همچنین مجموعه بزرگی از اوپانشادهای اولیه در خودش دارد.
۱-متن آتاروودا
سال نوشتار: حدود ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
مکان: هند
سال کشف: بدون پاسخ
مذهب: هندو
متن آتاروودا برعکس بخشی‌های دیگر «وداها»، با عنوان «ذخیره دانش آتاروودا، روش‌های زندگی روزمره» ترجمه پیچیده‌تری دارد. این متون با ۶.۰۰۰ مانترا و ۷۳۰ نیایش به ۲۰ کتاب تقسیم شده و بین این ۲۰ کتاب مشترک است.
بعضی از بخش‌های متن آتاروودا درباره دارو و روش‌های پزشکی صحبت می‌کند و برخی از مدارک اولیه و سوابق اعمال پزشکی باستانی را ارائه می‌دهد.
دو نسخه از این متن دینی وجود دارد که در جهان امروزی به جا مانده است؛ متن پیپالادا و ساوناکیا. این متون مانند دیگر متون «وداها»، تا امروز تاثیراتش روی هندوئیسم ادامه‌دار بوده است.
