آثار تاریخی گنبدکاووس
در این مقاله به آثار تاریخی گنبدکاووس می‌پردازیم. گنبد کاووس یکی از شهرستان‌های ایران، واقع در گلستان می‌باشد. این شهر جز مناطق باستانی و گردشگری ایران می‌باشد که باستان‌شناسان طبق کشفیات خود قدمت تمدن این منطقه را ۵ تا ۶ هزار سال اعلام کرده‌اند.
نیمی از بومیان این منطقه را اهل سنت تشکیل داده‌اند. این شهر در سده اخیر مرکز ترکمن صحرا بوده است و بعد از گرگان دومین شهر بزرگ استان گلستان می‌باشد.
گنبدکاووس در دوران‌های متمادی، در دوره حکومت سلسله آل زیار پایتخت ایران بوده است. در پی همین موضوع؛ نام این شهر را از قابوس ابن وشمگیر، یکی از حاکمان آل زیار گرفته‌اند.
مروری بر چند اثر تاریخی گنبدکاووس
گبری قلعه
اثری به جا مانده از دوره ساسانیان و بعد از اسلام می‌باشد، مکان دقیق این قلعه ۱۵ کیلومتری شرق شهر می‌باشد.
قلعه ابوبکر
این اثر باستانی در روستای املاک از توابع دهستان ینقاق و بخش گالیکش واقع شده است وبا جاده آسفالته مینودشت – گالیکش ۵/۱ کیلومتر فاصله دارد.
این تپه باستانی که در واقع یک قلعه قدیمی با پلان مدور می باشد، پس از تخریب و گذشت زمان زیر آوار انبوهی از خاک قرار گرفته و بصورت تپه کنونی در آمده است.
قلعه ابوبکر دارای فرم نامنظم هندسی و به ابعاد طول ،عرض وارتفاع ۶ *۱۲۰ *۱۲۰ متر است . قدمت این اثر فرهنگی – تاریخی به دوره تاریخی می رسد.
تپه و قلعه سلطانعلی
از دیگر آثار تاریخی گنبدکاووس به ثبت رسیده این شهر هستند.
کاروانسرای قزلق
این کاروانسرا در ۳۷ کیلومتری جنوب شرقی شهر گرگان و در شرق جاده ارتباطی گرگان به شاهکوه در منطقه ای در حد فاصل گچیان و سفالی در کتل قزلق قرار دارد.
کاروانسرای قزلق به عنوان نمونه ای از کاروانسراهای کوهستانی با مصالح سنگ و ملات گچ ، آهک و ساروج در مسیر جاده قدیم استرآباد ـ شاهرود احداث شده است و سبک آن سرپوشیده با پلان مستطیل شکل و به جهت شمالی ـ جنوبی است.
حاجیلر قلعه
نیز از دیگر قلعه‌های این محدوده است که از لحاظ زمانی به دوره پس از اسلام تعلق دارد.
کاروانسرای میدان عباسعلی
این بنا متعلق به دوران قاجاریه است . سازه کاروانسرا آجری بوده که با ملات گل آهک و اندود گچ و کاهگل ساخته شده است .
در سمت شمال بنا درب چوبی بزرگی وجود دارد که ورودی بنا می باشد که دریچه مربع شکلی در قسمت پایین یکی از لنگه درها برای عبور و مرور شبانه ایجاد کرده اند.
سد گرکز
از دیگر بناهای گنبدکاووس است که در روستای چای فوشان کوچک واقع شده است.
دیوار گرگان
دیوار گرگان یا سد انوشیروان مربوط به دوره ساسانیان است و در سه شهرستان کلانه، آق قلا و گنبد کاووس واقع شده است.
یکی از بارزترین آثار معماری دشت گرگان آثار دیواری از آجر و خشت است که با ۱۵۵ کیلومتر عرض، دشت گرگان را از ارتفاعات پیش کمر در شرق گلستان تا خواجه نفس در کنار دریای خزر در غرب جدا می‌کند.
نام‌های دیگر این دیوار؛ سد انوشیروان، سد اسکندر، سد فیروز، قزل‌آلان (مارسرخ) یا قزل‌آلانگ است. عرض دیوار گرگان که تقریباً ۱۰ متر است و در کنار این دیوار حدود ۴۰ قلعه ساخته شده است که هریک در فاصله ۵ تا ۱۰ کیلومتری از یکدیگر قرار دارند.
آثار متعلق به عصر آهن در گنبد کاووس
برج رادکان
این برج در نزدیکی روستای رادکان و ۴۰کیلومتری شهرستان کردکوی بر فراز تپه‌ای که موقعیت ویژه طبیعی و سوق‌الجیشی دارد، بنا شده است. این برج که حدود ۲۵ متر ارتفاع دارد در زمان زیاریان ساخته شده و به عنوان راهنمای کاروانیان در زمانهای قدیم کابرد داشته و بعدها آرامگاه فرمانده ای که دستور ساخت آن را داده شده است.
دگش تپه
واقع در روستای ملک علی و جز آثار ملی.
قره محمد تپه که در روستایی به همین اسم قرار دارد و از آثار به ثبت رسیده ایران نیز است.
تورنگ تپه
تورنگ تپه در ۱۷ کیلومتری شمال‌شرق شهر گرگان قرار گرفته و از چند تپه با برجستگی نزدیک به هم تشکیل شده است، آنچه در تورنگ تپه جلب نظر می‌کند وجود قلعه‌ای از دوره ساسانیان (قرن سوم تا پنجم میلادی) است.
این بنا با پلان دایره شکل از خشت ساخته شده است و تاریخ ساخت آن به دوره اشکانیان می‌رسد. تورنگ به معنای قرقاول است.
گورستان سید قاقا
از دیگر آثار متعلق به عصر آهن است که این نیز به ثبت ملی رسیده و در روستای سارجه کربایین قرار گرفته است.
تپه قلعه خندان
تپه قلعه خندان در جنوب غربی شهر گرگان در بلوار الغدیر جنب میدان شهید باهنر قرار دارد، یکی از مهمترین مجموعه های باستانی است که در محدوده شهر گرگان(استرآباد قدیم) قرار دارد و نخستین بار دمرگان در سال ۱۲۶۹ه.ش. از آن بازدید و نقشه آن را تهیه کرد.
در نقشه دمرگان این قلعه به صورت مستطیلی با دو مثلث متساوی‌الساقین در دو طرف آن نشان داده شده که ۱۲ برجک دیده بانی دورتا دور ان را احاطه کرده است.
تپه قلعه خندان گرگان بر فراز صخره و نهشته های رسوبات رودخانه تول‌چشمه قرار دارد. هم چنین یکی از بناهای با ارزش دوره صفویه به نام قدمگاه خواجه خضر در دامنه ضلع شرقی این قلعه قرار دارد و در گذشته نیز قبرستان بزرگی در کنار آن قرار داشته است.
قلعه خندان گرگان متعلق دوره ساسانی- اسلامی است و به شماره ۱۷۰۱ در فهرست آثار ملی قرار دارد.
ملا علی تپه
در روستای ملا علی قرار دارد و به ثبت آثار ملی رسیده است.
ملا علی تپه در ۱۶ کیلومتری شهر گنبد کاووس و در یک کیلومتری ضلع غربی جاده آسفالته قره محمد تپه به آبادان تپه واقع است. ملا علی تپه یکی از تپه های تاریخی بزرگ منطقه و به قطر تقریبی ۱۱۵ متر و ارتفاع ۱۰ متر است که روستای ملاعلی تپه روی آن قرار دارد.
قدمت این تپه با توجه به سفال های موجود بر سطح تپه به اوایل هزاره دوم قبل از میلاد و دوران تاریخی می رسد.
مهمترین آثار تاریخی گنبدکاووس
مقبره قابوس
بر روی تپه‌ای مصنوعی، برجی با شکوه قرار کرفته که این بنا مقبره قابوس، پسر وشمگیر است. مصالح بکار رفته در آن ساروج خاک گلشن است.
این برج بزرگترین برج آجری جهان است که در شمال شهر گنبد کاووس و سه‌کیلومتری شهر قدیم جرجان مرکز حکومت آل‌زیار قرار دارد.
این اثر در سال ۳۹۷ هجری برای آرامگاه شمس‌المعالی ساخته شده است، ارتفاع برج ۵۵ متر است و با احتساب بلندی تپه ۷۰ متر از سطح زمین بلندی دارد.
باغ کنسولگری روسیه
این باغ در شهر گرگان و به مساحت ۴ هکتار قرار دارد. ساختمان کنسولگری روسیه در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی و ضلع غربی امام زاده بی بی هور وبی بی گل در محله شیرکش واقع شده است.
کنسولگری از دو ساختمان شامل ورودی و عمارت اصلی تشکیل شده است.
ساختمان اصلی کنسولگری که به صورت عمارت کلاه فرنگی در وسط باغ قرار دارد در دو طبقه با سازه آجری بر روی کرسی چینی به ارتفاع۸۰ سانتی متر و اندود گچ ساخته شده است که همانند نمای ورودی در بخشهائی از آن لایه ای از رنگ زرد بر روی اندود به چشم می خورد.
کاخ آغا محمد خان
این بنا توسط محمد خان قاجار ساخته شده و در شهرستان گرگان قرار دارد ویژگی معماری اسلوب ساخت نشانگر آن است که این بنا در تاریخ ۱۲ هجری قمری ساخته شده است.
این کاخ در نزدیکی دروازه بسطام سابق حدود فلکه کاخ و پارک شهر فعلی ساختمان شهرداری گرگان قرار دارد و فعالا در اختیار سپاه پاسداران است .این کاخ دارای عمارت های دارالعماره و دارالحکومه – کلاه فرهنگی عباس خانی و سلسیان خانی می باشد.
