تاریخچه جذاب اجاق گاز

اجاق گاز یکی از ابزارهای مهم در آشپزخانه است که برای پخت و پز غذاها استفاده می‌شود. تاریخچه اجاق گاز به دوران قدیم بازمی‌گردد، زمانی که انسان‌ها برای پخت و پز غذا از آتش استفاده می‌کردند. در طول سالیان بسیاری، روش‌های مختلفی برای پخت و پز غذا به وجود آمدند، اما با پیدایش گاز طبیعی، اجاق گاز به عنوان یکی از راه‌حل‌های بهترین و موثرترین برای پخت و پز غذا شناخته شد.

نحوه پیدایش اجاق گاز

مردم از عهد باستان، برای پخت‌وپز از آتش استفاده می‌کردند؛ روی زمین آتش روشن می‌کردند و غذا می‌پختند. به‌مرور بناهای ساده‌ای برای نگه‌داری چوب و مواد غذایی ساخته شد. یوناییان باستان، برای پخت نان و مواد غذایی اجاق‌های ساده‌ای از سنگ ساختند.

در قرون وسطی، شکل اجاق‌های سنگی عوض شد و جای خود را به اجاق‌هایی با آجرهای بلندتر و ساخته شده با ملات دادند. برای پختن غذا روی این اجاق‌ها، دیگ‌هایی را روی آتش آویزان می‌کردند.

طبق اسناد تاریخی، تاریخ ساخت اولین اجاق ، به سال ۱۴۹۰میلادی باز می‌گردد؛ این وسیله‌ها، به‌شکل کوره‌ای ساخته شده از آجر و کاشی بودند و دودکش هم داشتند. کوره‌های اولیه، به مرور زمان پیشرفت کردند و تغییر شکل دادند؛ سازنده اجاق ، برای مهار دود آتش، اتاقک‌های کوره‌ای را اختراع کرد؛ سوخت اتاقک‌ها چوب بود و در بالایشان، حفره‌ای قرار داشت؛ برای پختن غذا، دیگ‌ها را مستقیم روی حفره قرار می‌دادند. 

یکی دیگر از اجاق‌های اولیه، اجاق کاسترول (اجاق معروف به خورشت) است که سال ۱۷۳۵ میلادی، توسط مخترع فرانسوی، فرانسوا کالویز اختراع شد؛ این اجاق چندین در باز شو، با صفحات آهنی سوراخ داشت. در سده نوزدهم، اجاق‌های کاسترول، جای خود را به اجاق گاز دادند؛ وسیله‌ای مکعب شکل که دو شعله داشت.

تاریخچه اجاق گاز به کجا برمی‌گردد؟

اولین گاز، در دهه ۱۸۲۰ اختراع شد؛ سال ۱۸۳۶ سازنده اجاق گاز ، یک کارخانه ساخت اجاق گاز در انگلستان تاسیس کرد. اجاق گازها مزایایی زیادی نسبت به اجاق‌های اولیه داشتند؛ مثلاً می‌شد حرارت شعله را تنظیم کرد و بعد از پخت، خاموشش کرد. کم‌کم مخازن گاز لوله‌کشی شده در شهرهای بزرگ بریتانیا گسترش یافتند و اجاق گازها رواج بیشتری پیدا کردند. طراحی اولیه اجاق گازها، بسیار ساده بود اما مورد توجه قرار گرفت.

اولین نسخه اجاق گاز در سال ۱۸۲۶ توسط جیمز شارپ (James Sharp) در انگلستان ساخته شد. این نسخه با استفاده از گاز خودرو سوخت می‌شد. در سال ۱۸۵۶، فرانسوی‌ها نسخه‌ای از اجاق گاز را با استفاده از گاز شهری ساختند. این اجاق گاز به شکلی بود که گاز درون یک لوله قرار داشت و با فشار دادن دکمه، گاز به بیرون می‌ریخت و با استفاده از آتش، غذا پخته می‌شد.

به‌زودی اجاق‌های عمودی و جعبه مانند، عمومیت پیدا کردند. این اجاق گازها، روی پایه نصب می‌شدند و دو الی چهار شعله، برای پخت‌وپز داشتتند. تا سال ۱۹۲۰، برای تولید این وسیله، از چدن استفاده می‌شد، اما بعد، ورقه‌های فولادی لعاب‌دار سفید، باعث شدند اجاق‌گازها سبک‌تر و زیباتر شوند. اجاق گاز به شکل امروزی، از سال ۱۹۳۰ وارد بازار شد؛ همزمان اجاق گازهای الکتریکی نیز توزیع شدند.

زمان ورود اجاق گازها به ایران

در ایران، اجاق گازها هم‌زمان با توزیع گاز مایع، عمومیت پیدا کردند. ابتدا به‌عنوان کالای لوکس شناخته می‌شد اما به مرور با افزایش سطح درآمد، تمایل به خرید اجاق گاز افزایش یافت. دو شرکت ایرانی اجاق‌های رومیزی، تک‌شعله، دو شعله و سه شعله توزیع می‌کردند. بعد از مدتی، اجاق‌های چهار شعله پایه‌دار وارد بازار شدند. از سال ۱۳۴۰، نیز اجاق گازهای فردار چهار و پنج شعله در ایران رواج پیدا کردند.

ساختمان اولین اجاق گاز

ساختمان اولین اجاق بسیار ساده بود؛ در این اجاق، سنگ‌ها دورتادور آتش چیده شده بودند و دیگ‌ها روی آن‌ها قرار می‌گرفتند. نمونه‌ای از اجاق‌های قدیمی، در اوکراین کشف شد؛ این اجاق از سنگ ساخته شده بود و دورتادورش با ماسه پوشیده شده بود. ماگدالنی‌ها، برای پخت‌وپز و گرم کردن غذا، تعدادی سنگ را در آتش قرار می‌دادند تا گرم شود، بعد از گرمای سنگ‌ها استفاده می‌کردند. این‌گونه اجاق‌ها، در پناهگاه‌های سنگی فرانسه کشف شده‌اند.

ساختمان اولین اجاق گاز نیز، ساده بود. این اجاق گاز عمودی و جعبه‌مانند بود و از چدن ساخته شده بود؛ معمولاً دو الی چهار شعله داشت. به‌مرور ورقه‌های فولادی سفید، جای چدن‌ها را گرفتند و سطح اجاق‌ گازها، صاف و سفید شد.

سازنده آن کیست؟

زاخائوس وینزلز، اولین سازنده اجاق گاز است که در سال ۱۸۰۲، ایده ساخت اولین اجاق گاز را مطرح کرد. البته تلاش‌ها و تحقیقات وینزلز، ناتمام ماندند. سرانجام جیمز شارپ، در سال ۱۸۲۶، امتیاز تولید اجاق گاز را کسب کرد و مخترع اجاق گاز لقب گرفت. شارپ در سال ۱۸۳۶، کارخانه ساخت اجاق‌ گاز را افتتاح کرد. اختراع شارپ، توسط شرکت‌های اسمیث و فیلیث، بسط پیدا کرد و وارد بازار شد.   

انواع اجاق های قدیمی

آهنی: اجاق آهنی، یکی از انواع اجاق قدیمی است. اجاق‌های چدنی، اولین بار سال ۱۷۲۸، ساخته شدند. این وسیله‌ها، طراحی آلمانی داشتند و اجاق پنج ستونی یا صفحه‌ای نامیده می‌شدند. سال ۱۸۰۰، کانت رامفورد، نوعی اجاق آشپزخانه‌ای آهنی، به‌نام اجاق رامفورد اختراع کرد. این وسیله، برای آشپزخانه‌های بسیار بزرگ ساخته شده بود. یک منبع آتشی داشت که می‌توانست چند ظرف را حرارت دهد، در ضمن حرارت هر ظرف، به‌طور مجزا تنظیم می‌شد. اختراع رامفورد، بسیار بزرگ و سنگین بود و برای آشپزخانه‌های خانگی مناسب نبود. در نهایت، سال ۱۸۳۴، اولین اجاق‌های چدنی مناسب استفاده روزمره، ساخته شدند. این اجاق‌ها، روی سوراخ‌های پخت‌وپز، دودکش و لوله‌های دودکش، توری‌های آهنی داشتند.

ذغالی و نفتی: سازنده اولین اجاق نفتی فرانس ویلهم بود؛ جزدن مات نیز در سال ۱۸۳۳، اولین اجاق ذغالی را اختراع کرد. این وسیله، از فولادهای سنگین با حفره‌ای در بالای آن ساخته شده بود و تهویه‌ای برای سوزاندن زغال سنگ داشت.

اجاق گاز: سال ۱۸۲۶، جیمز شارپ، مخترع بریتانیایی، نوعی اجاق گاز را اختراع کرد. این وسیله، اولین اجاق گاز نیمه‌موفق بود که وارد بازار شد. در سال ۱۹۲۰، اجاق گازها به اکثر خانه‌ها راه پیدا کرده بودند. این وسیله‌ها، یک مشعل و یک کوره‌ی داخلی داشتند. اجاق گازها، کم‌کم به‌عنوان وسیله‌ای معمولی درآمدند و پیشرفت کردند. در دهه‌ی ۱۹۱۰، اجاق گازهایی با روکش لعابی ظاهر شدند که هم وزن کمتری داشتند، هم راحت‌تر تمیز می‌شدند. مخترع اجاق گاز ، کارخانه‌ای برای تولید انبوه این وسیله تاسیس کرد.

برقی: اجاق‌های‌ برقی، در اواخر دهه ۱۹۲۰ و اوایل دهه ۱۹۳۰، با اجاق‌های گازی وارد رقابت شدند. البته اجاق‌های الکتریکی در سال‌های قبل نیز تولید می‌شدند اما تکنولوژی و برق لازم برای راه‌اندازی‌شان محدود بود. به‌زعم برخی اسناد تاریخی و علمی، توماس آهیرن، مخترع کانادایی، اولین گاز برقی را در سال ۱۸۸۲ اختراع کرده است. آهرین و شریکش، صاحب شرکت لامپ برقی بودند. این دستگاه‌ها، در سال ۱۹۱۰، در نمایشگاه جهانی شیکائو معرفی و ارائه شدند.